Persona non grata (istenmeyen adam) nedir?

İSTENMEYEN ADAM NE DEMEK?

Uluslararası ilişkilerde sıkça duyulan "persona non grata" terimi, bir kişinin, özellikle bir diplomatın, bulunduğu ülke tarafından istenmeyen kişi ilan edilmesi anlamına gelir. Latince kökenli bu terim, dilimize "istenmeyen adam" olarak çevrilmiştir ve genellikle diplomatik protokoller çerçevesinde kullanılır.

PERSONA NON GRATA NE ANLAMA GELİYOR?

Persona non grata uluslararası hukukta, bir devletin ülkesindeki bir kişiyi istenmeyen ilan etmesi ve sınır dışı etme kararı alması anlamına geliyor.

1961 tarihli Viyana Sözleşmesi’nin 9. maddesi ve 1963 yılında yürürlüğe giren 21. maddesince, bir devletin, “herhangi bir zaman diliminde ve kararın gerekçesini açıklamak zorunda olmaksızın gönderen devlete misyon şefinin veya diplomatik misyon kadrosunun herhangi bir üyesinin istenmeyen şahıs olduğunu bildirebilme” yetkisi bulunuyor.

Bu karardan sonra da istenmeyen kişi ilan edilen kişi ülkesi tarafından çağrılıyor ve misyondaki görevine son veriliyor. Eğer bu kişinin görevine son verilmezse, ülke ya bu kişiyi tanımayı reddediyor ya da doğrudan sınır dışı ediyor.

İsrail Guterres'i istenmeyen adam ilan etti

İsrail, Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres'i "istenmeyen adam" ilan etti. Bu karar, Guterres'in Gazze'deki sivil kayıplarını kınayan açıklamaları sonrası alındı. İsrail, Guterres'in açıklamalarını taraflı bulurken, bu adım, Guterres'in Filistin ve İsrail çatışmasındaki tutumunu eleştiren bir tepki olarak değerlendiriliyor. Bu durum, Birleşmiş Milletler ve İsrail arasındaki ilişkilerin daha da gerginleşmesine neden oldu.

İSTENMEYEN KİŞİ' SÜRECİ NASIL İŞLİYOR?

İstenmeyen kişi süreci, bir kişinin istenmeyen davranışları nedeniyle ilgili platformda ya da organizasyonda karşılaştığı bir dizi adımdan oluşur. Süreç, önce şikayet edilmesiyle başlar. Yetkililer, şikayeti değerlendirir ve gerekirse taraflarla iletişim kurarak durumu inceler. Ardından, alınan karar doğrultusunda uyarı veya yasaklama gibi yaptırımlar uygulanır. İlgili kişi, verilen karara itiraz edebilir ve itiraz süreci organizasyonun kurallarına göre yürütülür. Bu süreç, adaletli ve şeffaf bir şekilde ilerlemeyi amaçlar.

Türkiye daha önce kimleri istenmeyen kişi ilan etti?

Türkiye son 50 yılda üç diplomatı resmen “istenmeyen kişi” ilan etti. Bunlar Libya Büyükelçisi Abdülmalik (1986) ve Suriye Büyükelçiliği müsteşarı Baladi (1986) ve sonradan dışişleri bakanı olacak İran Büyükelçisi Mottaki (1989) idi.

Resmen “istenmeyen kişi” ilan edilmese bile son yıllarda İsviçre ve Hollanda ile yaşanan krizlerde de Türkiye söz konusu ülkelerle bu diplomatik yolu izlemeyi tercin etti.

1993’de Bern Büyükelçisi Kaya Toperi, PKK’lı göstericilerin büyükelçiliğe yönelik saldırısı sırasında koruma polisleriyle birlikte silahını ateşlemesiyle iki ülke arasında diplomatik kriz baş gösterdi. 

Bir göstericinin öldüğü olayların ardından İsviçre, dokunulmazlığı olmasına karşın Büyükelçi Toperi’yi sorgulamak isterken ortaya çıkan krizin ardından misilleme olarak Türkiye de benzer bir uygulamayı İsviçre’nin Ankara’daki büyükelçisi için isteyince iki ülke diplomatik ilişkileri büyükelçilerin geri çekilmesiyle uzun bir dönem gerginlik yaşadı.