Ali İhsan Karacan: Ödemeler bilançosu ve ‘Net hata ve noksan’ kalemi

Ali İhsan Karacan, "Ödemeler bilançosu ve ‘Net hata ve noksan’ kalemi" başlıklı yazısında şunları ifade etti;

"Dış denge konusunda çokça tartışılan bir kalem olan “net hata ve noksan” kalemi konusunu kısaca ele almak istiyorum.

Ödemeler Bilançosu ya da Ödemeler Dengesi, belirli dönemler (aylık, üçer aylık, 6 aylık ve yıllık gibi) itibariyle ülke ekonomisinin ve ülkede yaşan kişilerin dış dünyayla ve diğer ekonomilerde yerleşik olan kişilerle ekonomik ilişkilerinin parasal boyutunun ABD Doları üzerinden tasnif edilmiş ve toplulaştırılmış sunumunu veren bir tablodur.  Günümüzde ödemeler bilançosu tablosu ana kalemler olarak “cari hesap”, “sermaye hesabı” ve “finans hesabı” ile bunları dengeleyen “rezervler” ile ”net hata ve noksan” kalemlerinden oluşmaktadır. 

Bu tablo ya da veri ekonomi politikası konusunda politika yapıcı ve karar alıcılar, şirketler, yatırımcılar ve ekonomiyle ilgilenen kişiler için değerli bilgiler içerir. 

Ödemeler Dengesi küresel istikrar açısından kritik bir tablodur ve bu nedenle sadece ülke yöneticilerini ilgilendiren bir istatiksel veri değildir.  Bu özelliğiyle de küresel düzeyde standart biçimde hazırlanması başta IMF olmak üzere uluslararası kuruluşları da yakından ilgilendirmektedir. IMF ülkelerin ödemeler dengesi kalemlerini toplamakta ve yayımlamaktadır. IMF’in bu tabloların hazırlanması konusunda zaman içinde güncellediği bir el kitabı bulunmaktadır.  Diğer yandan AB ise hem konuda düzenleme yapmış hem de Eurostat’ı yetkilendirmiştir.  Ülkemizde de Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası söz konusu el kitapları ve kuralların çerçevesinde   ödemeler dengesi istatistiklerinin toplanması ve derlenmesine ilişkin kurallar çerçevesinde ödemeler dengesi verilerini toplamakta, tabloları üretmekte ve yayımlamaktadır.

Bu özelliği nedeniyle her ülke kendisi dilediği biçim ve formatta ödemeler dengesi istatistikleri hazırlayarak bu verileri bir tabloya dönüştürememektedir. Ödemeler dengesi verilerinin toplanması, hazırlanması ve yayımlanması büyük ölçüde düzenlenmiş ve standartlaştırılmış bir alandır. 

Ödemeler dengesi tablosu, muhasebenin temel kayıt yöntemi olan çift-girişli (double entry) muhasebe yöntemi ve bilanço hazırlama mantığıyla düzenlenmektedir.  “Denge”, “bilanço” gibi isimlendirmeden de anlaşılacağı gibi matematiksel açıdan mutlaka dengede olması gerekir. Tablo akım değerler ve stoklardaki değişimleri içerir. 

Bu denge ülkenin dış dünyaya yaptığı ile dış dünyadan elde ettiği “ödeme/hasılat/gelir/tahsilatlar”ın son tahlilde eşitleneceğini gösterir. Bu eşitliği sağlayan ise iki ana unsur ya da kalem vardır: Birisi ülkenin döviz veya yabancı varlık stoklarındaki değişmenin gösterildiği mahiyeti ve miktarı bilinen “rezerv” hareketleri diğeri ise sadece rakamsal bir artık değer, fark olarak  ortaya çıkan farkın yer aldığı  “net hata ve noksan”  kalemidir. 

Ödemeler dengesi verisi her yayımlandığında bu veri ya da tablonun “net hata ve noksan” kaleminin nereden kaynaklandığı tartışılır ve bu kalem üzerine komplo teorileri dahil çok değişik açıklamalar yapılır. Özellikle “net hata ve noksanı” kaleminin büyüklüğü ile de tartışmanın harareti arasında yakın bir ilişki vardır.  Tartışmanın hararetini etkileyen bir başkası da ülkenin o sırda içinde bulunduğu ekonomik ve politik ortam ya da konjoktürdür; ortam ne kadar canlı ve tartışmalı ise net hata ve noksan kalemi de o gündemdeki yerini o ölçüde almaktadır. Bu nedenle de ödemeler dengesinin bir denkleştirme rakamı olan “net hata ve noksan” konusunda zaman zaman hayal sınırlarımızı zorlayacak açıklamalarla karşılaşırız.  

Aslında hemen söyleyelim ki bu kalemin varlığının ülkemize has olmadığını yayımlanan değişik ülkelerin ödemeler bilançosu verilerinden de kolaylıkla görebiliyoruz. IMF internet sitesinde yer alan dış ödemeler bilançosu verilerine dayanarak bazı ülkelerin 2019-2022 yılları itibariyle “Net Hata ve Noksan” kalemi rakamları Tablo: 2’de verilmiştir.  Söz konusu kalem yıllar itibari

Haber Kaynağı : 12punto