Marteniçka nedir? Bahar ritüeli ve marteniçka bilekliği yapımı

Baharın müjdecisi mart ayına girerken, Balkanlar’dan günümüze taşınan köklü bir gelenek yeniden hayat buluyor: Marteniçka! Kırmızı ve beyaz iplerin birleşimiyle örülen bu bileklikler, doğanın canlanışını ve yeni başlangıçları simgeliyor. Özellikle Trakya’da yaşatılan bu anlamlı ritüel, baharı bileklerde taşımanın en zarif yollarından biri. Peki, Marteniçka bilekliklerinin ardındaki hikaye nedir? İşte bu özel geleneğin kökeni ve yapımı hakkında merak edilenler…

MARTENİÇKA NEDİR?

Marteniçka, Martipi veya Martenitsa, Balkanlar ve Trakya bölgesinde 1 Mart’tan itibaren ay boyunca bileklere takılan bileklikler ve süslemeler için kullanılan bir isimdir. Kökeni eski bir Bulgar geleneğine dayansa da, Marteniçka tüm Balkan coğrafyasında bilinen ve Türkiye’de de Balkan göçmenleri aracılığıyla her yıl kutlanan bir bahar ritüelidir.

Doğa takvimine göre, şubat ayının sonunda leyleklerin göç yolculuğuna başladığı biliniyor. Leyleklerin hareketlenmesi, baharın gelişinin bir işareti olarak kabul ediliyor. 

Mart ayında ise kırmızı ve beyaz iplerle hazırlanan bu bileklikler ve süsler, iyilik, sağlık ve bereket dilekleriyle bileklere bağlanıyor ve ay boyunca taşınıyor.

Yılın ilk leyleği görüldüğünde, bileklikler çıkarılarak meyve veren bir ağaca bağlanıyor. Leylek görüldüğünde, Marteniçka takılırken dilenen dileklerin gerçekleşeceğine inanılıyor.

MARTENİÇKA HİKAYESİ NEDİR?

Bulgaristan folkloründe Marteniçka ile ilgili çeşitli efsaneler anlatılır. Bunlardan en bilineni ise Baba Marta’dır. Bulgarlar, 1 Mart itibarıyla Baba Marta (Marta Nine) günlerinin başladığına inanır.

Baba Marta - Marta Nine, günümüze kadar ulaşan en köklü ve saygın geleneklerden biridir. Marteniçkalar yalnızca bileklere değil, meyve ağaçlarına, evlere ve evcil hayvanlara da takılır. Bu ritüel, yeni tarım yılının bereketli ve verimli geçmesi için dileklerde bulunmayı simgeler.

İlk Marteniçkalar, herhangi bir süsleme eklenmeden yalnızca kırmızı ve beyaz ipliklerden yapılır ve nazardan korunmak amacıyla insanlara ve hayvanlara takılırmış. Bazı bölgelerde ise bu bükülmüş kırmızı-beyaz ipliğe altın veya gümüş para eklenerek, hastalıklardan korunmanın bir simgesi olarak kullanılırmış.

Otantik bir sanat değeri taşıyan Marteniçkalar, zamanla halkın estetik ve zarafet anlayışını yansıtmaya başlamıştır. Başlangıçta sadece kırmızı ve beyaz yünden yapılan bu bileklikler, ilerleyen dönemlerde püskül, top ve insan figürleri gibi farklı formlara bürünmüştür. Marteniçka geleneğinde en özel yere sahip figürler ise kırmızı ve beyaz ipten yapılan "Pijo ve Penda" adlı kuklalardır.

Marteniçkalarda kullanılan beyaz renk uzun ömrü ve saflığı, kırmızı renk ise sağlık ve gücü simgeler.

MARTENİÇKA NASIL YAPILIR?

Geleneksel olarak Marteniçkalar satın alınmaz, örülerek yapılır veya hediye edilir. Balkanlar'da 1 Mart’ta insanlar birbirine Marteniçka armağan eder. Yapımı ise oldukça basittir; kırmızı ve beyaz ipi bir ucundan bağlayıp diğer uçlarını dolayarak örebilirsiniz. Dileyen tığ veya şiş kullanarak farklı modeller de oluşturabilir. İsteğe bağlı olarak boncuk ve süslemeler eklenebilir.