Fikirleri değiştirmek mümkün ama nasıl?

İnsanların fikirlerini nasıl değiştirdiğini anlamak, iletişim ve bilişim disiplinlerinin kesişiminde yer alan çok önemli bir sorudur. Geleneksel teorilere göre bireyler, yeni bilgi ve kanıtlarla karşılaştıklarında fikirlerini gözden geçirir. Ancak sosyal psikoloji, medya çalışmaları ve insan-bilgisayar etkileşimi gibi alanlardan elde edilen bulgular, bu sürecin çok daha karmaşık ve duygusal olduğunu bize gösteriyor. Bir insanın fikir değiştirmesi yalnızca bilgi aktarımıyla değil, daha çok duygusal güven, empati ve sosyal bağlamlarla mümkün olur. Bu durum, iletişim kuramlarında giderek daha fazla önem kazanan "ilişkisel çerçeveleme" (relational framing) ve "diyalojik iletişim" kavramlarıyla açıklanmaktadır.

Örneğin, bir tartışma ortamında insanlar savunmacı hale gelir. Zihinleri kendilerini savunmakla meşgul olduğu için söylenen yeni şeylere (yani yeni bilgiye) kapalı hale gelirler. Oysa yargılamanın yerini merakın aldığı, karşılıklı saygının hâkim olduğu durumlarda, bireyler kendilerini tehdit altında hissetmedikleri için mevcut görüşlerini sorgulamaya daha açık olurlar. Gordon Allport bu durumu temas hipotezi adını verdiği kuramında “Farklı gruplar arasındaki birebir, olumlu ve eşit statüde gerçekleşen temas, önyargıları azaltır ve daha gerçekçi değerlendirmelere yol açar” diyerek açıklar. 

Öte yandan, bu süreç sosyal medya platformlarında oldukça farklı işler. Dijital algoritmalar genellikle bireyleri kendi görüşleriyle uyumlu içeriklerle karşılaştırarak yankı odaları (echo chambers) yarattığı için bireylerin farklı fikirlerle karşılaşmalarını zorlaştırır. Buna karşılık bu platformlar aynı zamanda daha samimi ve kişiselleştirilmiş iletişime de imkân verdiği için bir podcast sohbeti ya da birebir mesajlaşmalar, İnternetteki bir tartışma forumundan çok daha az kutuplaştırıcı olabilir. Yani diyebiliriz ki dijital mecralarda fikir değişimi, kamusal tartışmalardan ziyade, özel ve samimi alanlarda gerçekleşmeye daha yatkındır.

Ayrıca, fikir değişiminin siyasal bağlamdaki zorluklarına da değinmek gerekir. Fikir değiştirebilen insanlar sabit taraftarlar kadar kolay yönlendirilemez. Bu nedenle örneğin kutuplaşma, siyasetin kolaylaştırıcı stratejisi haline gelir. Kutuplaşma, insanların duygusal aidiyetlerini pekiştirir, onları sorgulayıcı değil, savunucu yapar. Bu da siyasetçilerin kitlesel mobilizasyon için tercih ettiği bir zemin olur.

Sonuç olarak, ne kadar “doğru” bilgi aktarırsak aktaralım insanların fikirlerini değiştirmekte zorlanırız. Fikir değişimi, rasyonel bilgi aktarımından çok, güvene dayalı iletişim biçimleriyle ve dijital mecralardaki samimi etkileşim alanlarında mümkün hale gelir. Bu alanlar aslında Yuval Noah Harari’nin Neksus kitabında bahsettiği iletişim ağlarına karşılık gelir. Post-Dijital çağ olarak tanımlanan günümüzde artık doğru-yanlış bilgi gibi kavramlardan ziyade bilginin insanları araya getirip getirmediği ve nasıl ağlar yani etkileşim alanları oluşturduğu önem kazanmıştır. İletişim ve bilişim teknolojilerinin bu süreci nasıl kolaylaştırdığı veya zorlaştırdığı ise, bu alanda çalışan araştırmacılar için önemli bir inceleme alanı olagelmekte ve bilimsel araştırmalara çok ihtiyaç duyulmaktadır.