Yapay Zekâ üzerine nesnel değerlendirme

“Yapay Zeka” terimi, 1956 Dartmouth Konferansı’ndan beri yaygın olarak kullanılmaktadır, ancak o dönemki “insan benzeri düşünme” hedefi bugün ulaşılan düzeyle örtüşmemektedir.

Günümüzdeki yapılar:

• Bilinçsiz, amaçsız, niyetsizdir.

• Kavrama değil, veri korelasyonuna dayanır.

• Sadece belirli görevleri (dil, görüntü, tahmin) optimize eder.

YAPAY ZEKA, 'ZEKA' DEĞİLDİR 

Yapay zekâ sistemleri bilinç, düşünce veya öz farkındalık taşımaz. İşleyişleri tamamen matematiksel modellemeye dayanır. Dil modelleri, büyük veri kümelerindeki örüntüleri analiz eder, kelime dizilerinin olasılık dağılımlarını hesaplar ve en yüksek olasılıklı diziyi çıktıya dönüştürür. Bu süreçte anlam, sezgi veya niyet yoktur; yalnızca istatistiksel tahmin vardır. ‘Zeka’ benzeri sonuç, karmaşık istatistiksel yapıların yüzeyde insan benzeri bir tutarlılık üretmesinden kaynaklanır.

YAPAY ZEKANIN VERİ YORUMLAMASI DOĞRU DEĞİLDİR

Yapay zekâ, verileri gerçekten ‘yorumlamaz’; yalnızca veriler arasındaki örüntüleri istatistiksel olarak işler. Bu süreçte bağlam, niyet veya anlam kavrayışı yoktur. Dolayısıyla elde edilen sonuçlar bir ‘yorum’ değil, bir tahmindir. Veri kaynaklarının doğruluğu, tarafsızlığı veya güncelliği garanti edilmediği için hata olasılığı yüksektir. Model, hatalı veya eksik verilerden ürettiği çıktıyı da anlamlı gibi sunabilmektedir; bu da kullanıcı tarafından yanlış ‘doğru’ olarak algılanabilir. Bu nedenle yapay zekâ çıktıları doğrulama gerektiren hesaplama sonuçları olarak görülmelidir, nihai yorum olarak değil. 

YAPAY ZEKA YORUMU İNSANA BIRAKMALIDIR

Yapay zekâ sistemlerinin görevi, literatürde veya güvenilir veri kaynaklarında yer alan bilgiyi işlemektir. Ancak bu bilgiye ‘anlam’ yüklemek, yani yorumlamak yapay zekânın işlev alanına girmemelidir. Çünkü bu tür sistemler bağlam, amaç veya değer kavrayışına sahip değildir. Bu nedenle sistemin yalnızca ham veriyi ve/veya kaynak bilgisini olduğu gibi sunması, kaynağını açıkça belirtmesi gerekir. Yorumu, ilişkilendirmeyi ve sonuç çıkarımını kullanıcı yapmalıdır. Bu yaklaşım hem epistemolojik doğruluğu korur hem de yapay zekânın karar mercii gibi algılanmasını önler.

YAPAY ZEKA ÖZNEL DİL KULLANMAMALIDIR 

Mevcut haliyle yapay zeka sistemleri insanlarla etkileşimi kolaylaştırmak gerekçesiyle “ben dili” kullanmaktadır. Bu tür bir dil kullanımı bazı kullanıcılar için öznel bir bilinç ima edebilir ve sistemle duygusal veya kişisel bir bağ kurmasına neden olabilir. Çünkü insan zihni, karşısındaki tutarlı ve doğal dili bilinçli bir özneyle ilişkilendirme eğilimindedir. Bu, yapay zekâya bilinç, niyet veya empati atfedilmesi riskini doğurur. Sonuç olarak kullanıcı, karşısında kendisini anlayan, söyledikleri üzerinde düşünen ve bunları yorumlayan bir yapı olduğu hissine kapılarak sistemin değerlendirmelerini ‘fikir’ veya ‘yargı’ olarak algılayabilir; oysa bunlar sadece veriye dayalı hesaplamalardır.

BAŞKA BİR İSİMLE ANMAK İNSANLIK AÇISINDAN DAHA UYGUN

“Yapay zekâ” terimi tarihsel ve pazarlama kaynaklı bir genellemedir ve sistemin yapı ve çalışma biçimini yansıtmamaktadır. Teknik olarak mevcut sistemler “zekâ” değil, örüntü işleme ve olasılık hesaplama modelleridir. Ancak sistemin adında “zeka” kelimesinin bulunması bazı insanlar için yanlış yönlendirici olabilir ve karşılarında gerçek bir yapay “zeka” olduğu yanılgısına kapılabilirler. Bu yapının özünü gerçek anlamda ifade eden farklı bir isimle anılması insanlık açısından daha uygundur.

Yapay zekâ sistemleri, soruyu aldıktan sonra yalnızca konuyla ilişkili kaynaklardan doğrudan alıntılar yapmalı ve her bilgiyi açık kaynağıyla birlikte aktarmalıdır. ‘Buna göre’, ‘ona göre’ gibi yönlendirme içeren ifadeler kullanılmamalıdır. Sistem yorum üretmemeli, yalnızca mevcut bilginin doğrulanabilir alıntılarını sunmalıdır. Değerlendirme ve anlamlandırma tamamen insana bırakılmalıdır. Bu, yapay zekânın işlev sınırlarını korur ve bilgi güvenilirliğini artırır.