Olmasaydı olmazlar mıydı?

Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed Bin Selman: İslam'ı güncelledim. Yılbaşı kutlayabiliriz

Son dönemin en güçlü lideri Veliaht Prens Salman, Arabistan’da bir dizi reformlara girişti.

Avrupa’nın Rönesansını arıyor.

Modern Türkiye'yi de yakından izliyor.

Tüm Dünya da onu izliyor.

Yakın gelecekte, Körfez Bölgesinde yakaladıkları başarıyı, tüm coğrafyaya  yaymak istiyormuş.

Noel ve Yılbaşı için ağaç süslemeye de izin çıkmış ki bizde hala sıcak bakılmıyor kimi çevreler tarafından.

Din alimlerine talimat verdiğini söylüyor, Kral Selman.

Ulemalar, Pagan ve Dogmatik uygulamaları vaazlardan kaldırmış.

Medeni Dünyaya uyum sağlayacaklarını hiçbir soru işaretine yer kalmayacak biçimde, açıklamış.

İşi kolay mı?

Elbette değil.

Veliaht Kral da olsa, direnç ile karşılaşacağı kesin.

Hele Arabistan’ın Atatürk’ü olmak istemesi, kara bulutları üstüne çekebilir.

Atatürk’ü takip etmesi elbette gurur verici de Atatürk’ün Devrimlerini yapacak entelektüel birikimi ve ekibi var mı, orası hala muallak.

Ben de Arabistan coğrafyası için teolojik ve tarihsel bir karşılaştırma yapayım dedim ama bilgi birikimim yeterli olmadı.

Okuyup, öğrenip analiz etmek de zor olunca, kısa yoldan ChatGPT’den yardım alayım dedim.

Epeydir aklımda olan soruyu, Yapay Zekaya sordum.

Luther olmasaydı, Avrupa ve Hristiyanlık Dünyası nasıl olurdu?

Reformlar olur muydu?

El cevap!

Luther hiç ortaya çıkmasaydı Hristiyanlık dünyası büyük ihtimalle “aynı sorunlar, daha geç ve farklı aktörlerle” yine bir kırılma yaşardı — ama Protestanlığın bugünkü haritası, Avrupa’nın siyasi dengeleri ve hatta modern din-devlet ilişkisi muhtemelen epey farklı olurdu.

1) Reform yine olur muydu?

Muhtemelen evet, çünkü 1500’lerde birikmiş bazı yapısal gerilimler vardı:

Endüljans/af tartışmaları, kilise gelirleri ve yolsuzluk algısı

Papalık-yerel krallar/prensler arası güç çekişmesi

Matbaanın hızlandırdığı “dini metinlere erişim ve eleştiri kültürü”

Kutsal Kitap’ın yerel dillere çevrilmesi isteği

Ama Luther olmayınca Reform:

daha geç başlayabilir,

daha bölgesel kalabilir,

ya da daha çok “Kilisenin içinden ıslahat” şeklinde ilerleyebilirdi.

2) Protestanlık bugünkü gibi yayılır mıydı?

Luther’in etkisi sadece teoloji değildi; “fitili yakma” gücü vardı: tartışmayı kitleselleştirdi, siyasete bağladı, Almanya’daki prensliklerin eline ideolojik bir araç verdi.

O olmasa:

Almanya merkezli büyük kopuş gecikebilir veya daha zayıf kalabilirdi.

Protestan hareketler daha parçalı (şehir-şehir) gelişebilirdi.

“Luthercilik” diye bir ana damar olmayacağı için Kuzey Avrupa’nın dini kimliği daha farklı şekillenebilirdi.

3) Katolik Kilisesi daha mı güçlü olurdu?

Kısa vadede evet:

Roma’nın otoritesi daha az sarsılır, Avrupa’nın dini birlik görüntüsü bir süre daha korunabilirdi.

Ama uzun vadede Kilise büyük ihtimalle yine reform yapmak zorunda kalırdı:

Luther’in yokluğunda bile, Katolik dünyada zaten düzeltme/yenilenme (daha disiplinli eğitim, bazı suistimallerin kısılması) baskısı artardı.

Bu reformlar daha kontrollü ve tepeden gelebilirdi; kopuş değil “iç reform” ağır basabilirdi.

4) Avrupa siyaseti ve savaşlar nasıl değişirdi?

Luther’in Reformu, Avrupa’da dinî ayrışmayı hızlandırdığı için:

Din savaşlarının (ör. Alman prenslikleri çatışmaları, daha sonra genişleyen bloklaşmalar) biçimi ve zamanı değişebilirdi.

Bazı büyük çatışmalar daha geç patlayabilir veya daha farklı ittifaklarla yaşanabilirdi.

“Prenslerin kilise malı ve otoritesi üzerindeki kontrolü” gibi meseleler, başka bir reformcu figürle bile olsa, yine gündeme gelebilirdi — ama Luther kadar hızlı ve geniş bir meşruiyet üretmeyebilirdi.

5) Dil, eğitim ve “bireysel inanç” vurgusu

Luther’in İncil çevirisi ve vaaz dili Almancanın standardizasyonu, okuryazarlık ve eğitim üzerinde etkili oldu.

O olmasa:

Yerel dillere dini metinlerin yayılması daha yavaş olabilir,

Okuryazarlık/kitlesel dinî tartışma kültürü daha geç güçlenebilirdi,

“Bireyin vicdanı, metinle doğrudan ilişki” fikri daha sınırlı kalabilirdi (tamamen yok olmazdı, ama yaygınlaşması gecikebilirdi).

6) En olası “alternatif tarih” senaryoları

1. Reform başka bir isimle gelir (daha geç, belki daha radikal veya daha yerel).

2. Katolik iç reformu daha güçlü olur, kopuş yerine “kontrollü yenilenme” baskın çıkar.

3. Siyasi kopuşlar din kisvesi olmadan da olur, ama dinî ayrışma daha az keskinleşebilir.