İki farklı virüs: Covid-19 ve M çiçeği arasında hangi farklar var?

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), maymun çiçeği olarak da bilinen M çiçeği (mpox) virüsü hakkında iki yılda ikinci kez küresel acil durum ilan ettiğinde birçok kişi "Bu, yeni Covid-19 mu?" diye sordu. Bilim insanları ve uzmanlar bu soruyu sormanın makul olduğunu, ancak cevabın "Hayır" olduğunu söylüyor.

DSÖ'nün Avrupa Direktörü Doktor Hans Kluge, "Mpox, yeni Covid değil. Genel nüfusa yönelik risk düşük. Mpox'u nasıl kontrol edeceğimizi biliyoruz. Avrupa bölgesinde yayılmasını tamamen önlemek için hangi adımları atmamız gerektiğini biliyoruz" açıklamasını yaptı.

Hem M çiçeği hem de Covid-19 salgınının arkasında virüsler var, ancak bu virüsler farklı yollarla yayılıyor ve çok farklı semptomlara neden oluyor. Kenya'daki Aga Khan Üniversitesi Hastanesi'nden Profesör Rodney Adam, "(iki virüs arasındaki) farklar, benzerliklerden daha fazla" dedi. İki virüs arasındaki farkların beşi şu şekilde...

BBC Türkçe'nin aktardığına göre, önceden maymun çiçeği olarak bilinen M çiçeği, 1958'de ilk defa Danimarka'da tutulan bazı maymunlarda görüldü. İlk insana bulaşma vakası, 1970'de Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde kaydedildi. Bunun ardından Batı ve Orta Afrika'da salgınlar görüldü. Virüs hakkında 2022'de ilk küresel acil durum ilan edildiğinde 70'ten fazla ülkeye yayılmıştı.

Buna karşın 2019'da Çin'in Vuhan kentinde ortaya çıkan ve hızla küresel salgına dönüşen Covid-19'un arkasında, daha önce insanlarda görülmeyen SARS-Cov2 virüsü vardı. Bilim insanlarına göre şu an M virüsü hakkında, korona virüsünün ilk döneminde Covid-19 hakkında bildiklerimizden daha fazlasını biliyoruz.

Her ne kadar iki hastalık da yakın temas ile yayılsa da Covid-19 solunum ile bulaştığı için M çiçeğine kıyasla daha hızlı bulaşıyor. DSÖ'ye göre Covid-19, enfekte bir kişinin öksürmesi, aksırması, konuşması, şarkı söylemesi ya da nefes alması gibi eylemlerle çıkan ufak damlacıkların solunmasıyla bulaşıyor.

Birinin M çiçeği kapması içinse enfekte bir kişiyle ten tene değmesi, sevişmesi, mikroplu nevresim ya da kıyafetlere temas etmesi, uzun süre yüz yüze görüşmesi gibi çok yakın ve uzun süreli temasta olması gerekiyor.

DSÖ'ye göre Aralık 2019-Ağustos 2023 tarihleri arasında dünya çapında 760 milyonu aşkın Covid-19 vakası kaydedildi. Ancak M çiçeği virüsü, dünya çapında 100 bin vaka eşiğini ancak iki yıl sonra aşabildi. Afrika Hastalıkları Kontrol ve Önleme Merkezleri, 2024'te 18 bin 900 M çiçeği vakası ve 600 ölüm kaydetti.

Covid-19 salgını ilk başladığında, virüse karşı aşı geliştirmek için bir yarış da başlamıştı. Ancak M çiçeğine karşı koruma sağlayan aşılar halihazırda mevcut. M çiçeği, dünya çapında aşılar yardımıyla 1980'de ortadan kaldırılan çiçek hastalığı ile bağlantılı. Çiçek hastalığına karşı koruma sağlayan aşılar, özellikle 2022'de yayılan maymun çiçeği varyantına karşı da koruma sağlıyor.

Prof. Adam, "(Aşılar) yüzde 100 koruma sağlamıyor, ancak Avrupa ve Kuzey Amerika'da 2022'de görülen büyük salgında yaşlılara yönelik risk daha azdı, bunun da onların çiçek hastalığı aşısı sayesinde korunmasından kaynaklı olduğu düşünülüyor" şeklinde konuştu. Danimarka merkezli biyoteknoloji firması Bavarian Nordic, 2022'deki salgın sürecinde 76'dan fazla ülkeye 15 milyon dozdan fazla çiçek aşısını temel alan "MVA-BN" aşısı tedarik etti.

Virüsler zaman içinde evriliyor, ancak bazıları diğerlerine kıyasla daha hızlı değişiyor. M çiçeği bir DNA virüsü olduğu için, mutasyona uğraması bir RNA virüsü olan Covid-19'a kıyasla daha fazla vakit alıyor. Amerikan Mikrobiyoloji Topluluğu'na göre DNA virüsleri, RNA virüsleri kadar mutasyona uğramıyor.

M çiçeğinin şu ana kadar tespit edilen iki türü var: klad 1 ve klad 2. Korona virüsüne yol açan SARS-CoV2'nin ise bilinen 20'den fazla türü var. Mevcut maymun çiçeği salgını, ağırlıklı olarak klad 1 virüsünün "klad 1b" olarak bilinen alt türünden kaynaklanıyor. 

Oxford Üniversitesi'nden küresel sağlık araştırmaları profesörü Trudie Lang, "klad 1b'nin sıklıkla cinsel yolla bulaştığını görüyoruz, ancak hane [içinde] de insandan insana bulaş söz konusu: Anneden çocuğa, çocuktan çocuğa, bakıcıdan çocuğa" dedi.

DSÖ'de çalışan bilim insanları ise 1b varyantının diğerlerine kıyasla daha hızlı yayılıp yayılmadığını bilmediklerini söyledi. Ancak DSÖ'ye göre son maymun çiçeği salgınında hastalar, hastalandıklarını bildirdikleri noktada daha ağır semptomlar gösteriyor.

Birçok kişi, tıpkı Covid-19 salgınında olduğu gibi M çiçeğinin de dünyayı durma noktasına getirecek kapanmalara yol açmasından endişe ediyor. Ancak hastalığın son iki yılda 16 Afrika ülkesine yayılmasına karşın yetkililer, sınırların kapatılmasını önermiyor.

Afrika Hastalıkları Kontrol ve Önleme Merkezleri Genel Direktörü Doktor Jean Kaseya, "Afrika Hastalıkları Kontrol ve Önleme Merkezleri, mevcut delillerden yola çıkarak asla insan ve ürünlerin akışının aksatılması yönünde tavsiye vermeyecek. Kendimizi bu salgınla mücadele etmek için gereken araçlarla donatırken, insan ve ürünlerin akışı geçmişte olduğu gibi sürecek" diye konuştu.