Gayrimenkul rantı

Türkiye’de kentsel rantların oluşması ülkedeki inşaat sektörünün faaliyetleri ile doğru orantılıdır. Özellikle parasal genişleme dönemlerinde Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde yatırımlar alt yapı ve inşaat sektörüne yönlenmektedir. Türkiye’de 2000’li yıllardan sonra bu yönde gelişme olmuştur. Bu nedenle kentsel rantların gelişimini anlamak için inşaat sektörünün ülkemizdeki gelişimine bakalım. Türkiye’de inşaat sektörünün GSYİH’deki payı artmıştır çalışma kapsamındaki 22 yılda yüzde %4,5-4  seviyelerinden %7,5 seviyesine kadar yükselmiştir.Ancak 2017 yılından itibaren payı %6’lı seviyelere indiği görülmektedir.  

İnşaat sektörünün yıllık büyümesi büyük dalgalanmalar geçirmektedir. %20’lerin üstü pozitif büyüme de görülmekte fakat aynı zamanda %20’lik negatif büyüme de görülmektedir. Ekonomik krizlerin inşaat sektörünü etkilediği görülmektedir. 2001 ve 2008 yıllarındaki krizlerin etkisi inşaat sektöründe negatif büyüme şeklinde görülmektedir. Ayrıca 2018 yılından sonra inşaat sektörü negatif büyümektedir.

Türkiye’de yabancılar da gayrimenkul alımlarına yönelmiştir ve bu talep nedeniyle TÜİK rakamlarına göre 2013–2021 arasında yabancılara 278.927 adet satış gerçekleştirilmiştir. 2024 yılında yabancılara 23.781 konut satılmış. 2025 yılı Ocak-Haziran döneminde yabancılara satılan konut adeti 9.354. Yabancıların konut alımı konusunda ülkemize ilgisi azalmaktadır.

2010–2020 döneminde konut fiyat endeksleri ve birim fiyatları TÜFE ve Yİ-ÜFE oranlarından daha fazla artış göstermiştir. Bu durum söz konusu dönemde konut fiyat artışlarının enflasyona göre daha fazla olduğunu, dolayısıyla kentsel rantların reel anlamda yükseldiğine işaret etmektedir. Türkiye’de finansal piyasaların gelişmesi ve derinleşmesi, genişletici para ve maliye politikaları, bankaların kredi imkanlarının artışı, kredi faizlerinin görece düşük seyri, GYO, GYF, kira sertifikası gibi sermaye piyasaları araçları ve kurumsal düzenlemelerin de kentsel gayrimenkul rantlarının artışında önemli etkileri olmuştur.

Konut politikası sadece hükümet ve bürokrasi tarafından belirleniyor gibi görünse de uzmanlaşmış bazı yapılar da bu politikalarda etkili olmaktadır Bunlar;

• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı

• TOKİ

• Belediyeler

• Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı

Çok sayıda kuruluşa tanınmış parçalanmış imar yetkileri, imar rantlarının oluşumunu kolaylaştırmakta ve rant; imar planlarıyla yaratılan değer ve plan değişiklikleri ile yaratılan değer olmak üzere iki yaygın biçimde karşımıza çıkmaktadır. Belediyeler imar planları çerçevesinde oluşan değer artışından İmar Kanunu’nun 18’inci maddesi uyarınca Düzenleme Ortaklık Payı alabilmektedir. Ancak çok yüksek rant yaratabilen plan değişiklikleri bu kapsamın dışındadır ve kamu buradan tekrar pay alamamaktadır.

Türkiye’de kentsel rantın oluşum ve dağıtımı açısından en önemli unsurlardan biri de kamu taşınmazları ve bunların yönetimine ilişkin politika ve uygulamalardır. Hazine taşınmazları satış, özelleştirme, devir, irtifak hakkı tesisi gibi yöntemlerle rant elde etme aracına dönüştürülmüştür. Bu süreçte ormanalr, 2/B taşınmazları, tarım alanları, meralar, kıyılar, sit alanları rant oluşturma ve dağıtma aracı haline gelmiştir.

Kent rantlarının ülkemiz uygulamaları ile nedenlerini aşağıdaki şekilde ifade edebiliriz:

• Plan notları ile yapılan değişiklikler

• Gecekondu alanlarına yapılan inşaatlar

• Kamuya tesis bağışı teklifi yapılan inşaat projeleri

• KÖİ Projeleri kapsamında yapılan inşaatlar

• Hasılat Payı Projeleri üzerinden inşaat işleri