Kent rantları ve vergilendirilmesi

Ülkemizde ve özellikle belediyelerde yolsuzlukların önemli nedenlerinden biride kent rantlarıdır. Türkiye’de kentsel rantların oluşması ülkedeki inşaat sektörünün faaliyetleri ile doğru orantılıdır. Özellikle parasal genişleme dönemlerinde Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde yatırımlar altyapı ve inşaat sektörüne yönelmektedir. Ülkemizde son dönemlerde yolsuzluk olgusunun altında da kent rantları da yatmaktadır. Ancak bu bilinmesine rağmen tartışılmamaktadır.

Ülkemizde yabancılar da gayrimenkul alımlarına yönelmiştir. Bu talep nedeniyle TÜİK rakamlarına göre 2013-2021 arasında yabancılara 278.927 adet satış gerçekleştirilmiştir. Sadece 2022 yılında 67.490 konut satışı yapılmıştır. 2024 yılında da yabancılara 23.781 konut satılmış. Son 10 yılda yabancılara satılan konut sayısı 357.000 adet. 

Konut fiyat artışlarının enflasyona göre daha fazla olduğu dolayısıyla kentsel rantların reel anlamda yükseldiği bir gerçektir. Konut politikası, sadece hükümet ve bürokrasi tarafından belirleniyor gibi görünse de uzmanlaşmış bazı yapılar da bu politikalarda etkili olmaktadır. 

Çok sayıda kuruluşa tanınmış, parçalanmış imar yetkileri, imar rantların oluşumunu kolaylaştırmaktadır. Rant, imar planıyla yaratılan değer ve plan değişiklikleri ile yaratılan değer olmak üzere iki yaygın biçimde karşımıza çıkmaktadır. Belediyeler imar planları çerçevesinde oluşan değer artışından İmar Kanunu’nun 18. maddesi uyarınca Düzenleme Ortaklık Payı alabilmektedir. Ancak çok yüksek rant yaratabilen plan değişiklikleri bu kapsam dışındadır. 

Türkiye’de kentsel rantın oluşumu ve dağılımı açısından en önemli unsurlardan biri de kamu taşınmazları ve bunların yönetimine ilişkin politika ve uygulamalardır. Hazine taşınmazlarının satışı, özelleştirme, devir, irtifak hakkı tahsisi gibi yöntemlerle rant elde etme aracına dönüştürülmüştür. Bu süreçte, ormanlar, 2/B taşınmazları, tarım alanları, meralar, kıyılar, sit alanları rant oluşturma ve dağıtma aracı haline gelmiştir. 

Devletin farklı fonksiyonları kentsel rantların oluşumunda çeşitli kademelerdeki görevleri ile etkilidir. Örneğin bir bölgenin imara açılması doğrudan rantın oluşmasını sağlamakla beraber, bir bölgeye yol yapılması, baraj yapılması gibi faaliyetler ile bölgedeki alanların değerini etkilemektedir. Bu şekilde rantların oluşumuna neden olmaktadır.

Merkezi ve yerel yönetimlerce gerçekleştirilen alt yapı ve sanayi hizmetlerinin sonucu olarak ortaya çıkan kentsel rantların kamuya kazandırılmasında en önemli araç bu rantların vergilendirilmesidir. Yolsuzlukların önlenmesi ve kent rantları için “Rant Vergisi” uygulamaya konulmalıdır.