Yolsuzluk riskleri, vergi şeffaflığı ve kara para

Kayıt dışı ekonomi, yolsuzluk ve kayıt dışı devlet arasında birbiriyle iç içe geçmiş neden-sonuç ilişkisini yani birbirlerinin nedeni ve sonucu olduklarını görmek mümkündür. Kayıt dışı ekonomi, yolsuzluk ve kayıt dışı, devlet arasındaki bağı sağlayan bazı kalemler vardır.

Bu kalemlerin başında fonlar gelmektedir. Yukarıda da ifade edildiği gibi, siyasi ve bürokratik aktörlerin fonları kullanarak kendi çıkarlarını maksimize etme amacı ile yine kendi çıkarı peşinde koşan bireylerin istekleriyle çakışması sonucu ortaya kayıt dışı ekonomi ve yolsuzluk ile birleşen kayıt dışı devlet çıkmaktadır. Bilindiği gibi kara para aklayan suç örgütleri varlıklarını devam ettirebilmek için kamu karar mekanizmalarından kendilerine çıkar sağlayacak ve iş birliği yapacak kamu görevlilerinden faydalanmak zorundadırlar.

Kamu görevlilerinden yararlanamayan hiçbir suç örgütü faaliyetlerini devam ettiremez. Bunun neticesinde kamu sektöründe suç örgütleri ile iş birliği yapan kamu görevlilerinin suç örgütlerinin çıkarları doğrultusunda hareket ederek yolsuzluğa neden oldukları görülmektedir . Suç örgütleri devlet içerisindeki kamu görevlilerinden, kendileriyle işbirliği yapabilecek olanlarla bağlantıya geçerek çeşitli şekillerde kamu gücünü arkalarına almak isterler.

Rüşvet, çıkar, kayırma, menfaat sağlama, fuhuş gibi imkânlar ile kamu görevlilerini ele geçiren suç örgütleri, zamanla bu kişileri örgütün hiyerarşik yapısında bulunan herhangi bir elemanı gibi kullanmaya başlayacaktır. Suç örgütleri bir taraftan haksız menfaat temininin devamını arzuladığı gibi diğer taraftan kendilerine verdikleri rüşvet veya menfaatleri belgelendirerek şantaj yoluyla bu kamu görevlilerinden yararlanmak istemektedir.

Yolsuzluk ve kara para birbirlerini besleyen iki önemli unsurdur. Suç örgütleri elde ettikleri kara paranın önemli bir kısmı ile kamu kesiminde, özellikle kilit nokta sayılan karar mekanizmalarında etkili olmak istemektedirler. Kamu kurumlarının yozlaştığı, kamu menfaatlerinin yerine yolsuzluğa bulaşan kamu görevlilerinin ve suç örgütlerinin çıkarlarının gözetildiği bir sistem sayesinde suç örgütleri elde ettikleri kara parayı rahat bir şekilde aklayarak büyümeye devam edecektir.

Bu durumda bireylerin nazarında kamu otoritesi yitirilecek ve suç örgütleri etkin bir güç hâline gelecektir. Yolsuzlukla etkin mücadele için yapılması gereken, yolsuzluğa bulaşan kamu görevlilerinin ağır bir şekilde cezalandırılması diğer kamu görevlileri açısından caydırıcı bir durum oluşturmaktır.

Her yıl gelişmekte olan ülkelerden çalınan paraların tutarı 50 milyar dolar ve 1 trilyon dolar arasındadır. Bu paralar, offshore ve vergi cennetlerinden beslenen belirli bir avuç kente akar. Bu şehirlerden bazıları Miami, New York, Los Angeles, Londra, Monako ve Cenevre’dir. Ekonomileri bu derece çarpıklaşmış ülkelerde sağlıklı demokrasilerin yaşatılabilmesi veya dürüst siyasi sistemlerin oluşturulabilmesi elbette olanaksızdır.

Türkiye, yolsuzluk algı ve yolsuzluk denetimi endekslerinde Meksika’dan sonra en düşük ikinci ülke olarak yer almaktadır. Ek olarak, yolsuzluk denetimine ilişkin olarak OECD ortalaması yıllar itibarıyla istikrarlı bir seyir izlerken Türkiye’de yolsuzluk denetimi yıllar itibarıyla büyük değişiklik göstermektedir. Bu kapsamda, en büyük düşüş 2002 yılında gerçekleşirken 2016 yılından itibaren de yolsuzluk denetimine ilişkin çok ciddi bir düşüş eğilimine girdiği görülmektedir. Ülkemizde son yıllarda artış yaşanan yolsuzluk olaylarının bir tesadüf olmadığı uluslararası karşılaştırmaların yapıldığı analizlerde de görülmektedir.

Bununla birlikte, OECD ülkeleri arasında vergi şeffaflığı noktasında Türkiye son sırada yer almakta ve ülkemiz talep edildiğinde vergiye ilişkin bilgilerin çoğunlukla elde edilemediği bir ülke olarak görülmektedir. Son olarak, kara para aklamayla mücadele yöntemlerinin OECD ülkeleriyle karşılaştırıldığında, kara para aklamayla mücadele önlemlerinin içselleştirilerek uygulanmasında Türkiye’de, çoğunlukla OECD ortalamasının altına bir seyir izlenmektedir.

2023 yılı yolsuzluk algı endeksi Türkiye 34 puanla 115 sırada yer alırken 2024 yılında yolsuzluk algı  endeksi sonuçlarına göre Türkiye 34 puan alarak 107. Sırada yer aldı.

Türkiye’nin puanı geçen yıla göre değişmezken sıralamadaki yükselme diğer ülkelerdeki değişimden kaynaklandı. Türkiye’nin yolsuzlukla mücadelede etkili reformlar yaparak puanını yükseltmesi büyük önem taşımaktadır. Türkiyenin çok acil  “Yolsuzlukla  Mücadele Kurumu” kurması gerekmektedir.