Asgari ücret için konuşulması gerekenler

12 Aralık’ta asgari ücret komisyonu toplanacak. Ortalıkta dolaşan artış yüzdeleri ve rakamlara bakınca, arsız bir sömürü düzeni ile çaresizce bir kabulleniş görüyorum.

İktidar ve patron kesiminin asgari ücret artış önerileri, asgari ücretin kişi başı ortalama gelirin yüzde 60’ı olması gerektiği tezi ve ENAG enflasyonuna göre olması gereken asgari ücret senaryolarını gösteren bir grafik hazırladım. Buna göre 2026 yılı için asgari ücret 27 bin – 29 bin lira bandından değişebilir. Ancak olması gereken adil seviye bir hesaba göre 43 bin 386 lira, bir başka hesaba göre 90 bin 650 lira… Şimdi bu grafikteki senaryoları tartışalım.

EKONOMİ YÖNETİMİ VE PATRONLAR

Ekonomi yönetiminin öne sürdüğü bir tez var. Asgari ücret artışları gelecek yılın enflasyon beklentisi kadar olsun. Onlara göre 2026 yılı enflasyon hedefi yüzde 16. Ama 3 puanlık bir sapma ile yüzde 19’da olabilir diyorlar.

Konuşulan asgari ücret artış yüzdeleri ortada... 2026 yılı için hedeflenen enflasyon yüzde 16. Yüzde 20 asgari ücret artışı olabilir diyorlar. Vicdanlı gibi görünen kimi işadamları yüzde 25’ten söz ediyorlar. Bu 27 bin 675 lira ediyor. Hadi biraz da jest olsun bari TÜİK’in açıklayacağı yüzde 30 enflasyon kadar zam yapalım, 28 bin 735 lira olsun diyorlar. Hepsi açlık sınırının altında bir seviye…

Merkez Bankasının ve hükümetin bugüne kadarki hiçbir enflasyon öngörüsünün tutmadığını da hatırlatalım. Öncelikle, yaşadığımız gerçek enflasyon ile TÜİK’in ölçtüğü enflasyon arasında dağlar kadar fark var. TÜİK ve ENAG enflasyonunu gösteren grafik emek gelirlerinin nasıl buharlaştırıldığını çok berrak gösteriyor.

ENAG’A GÖRE OLMASI GEREKEN ASGARİ ÜCRET

TÜİK’in hesaplamalarına göre yapılan asgari ücret ve emekli aylıklarındaki artış, çalışan kesimin ve emeklilerin gelirinin reel olarak yüzde 75’inin buhar olduğunu gösteriyor. Bu hesabı ENAG’ın enflasyon ölçmeye başladığı 2020 yılı ocak ayından bugüne kadar olan süreyi baz alarak yaptım.

2020 yılı Ocak ayı başında fiyatlar genel seviyesini 100 olarak aldım ve her yıl gerçekleşen ENAG enflasyonu ile bugüne geldim. 2025 yılı Kasım sonunda ENAG’ın endeks değeri benim hesabıma göre 3911 olmuş. (ENAG açıklamalarında endeks değeri vermiyor. Ben her yılın enflasyonunu alıp birikimli olarak bu veriyi buldum.)

Bu durumda 2020 Ocak ayındaki 2325 liralık net asgari ücretin bugünkü değerinin 90 bin 650 lira olması gerekiyor. Şu andaki 22 bin 104 liralık asgari ücret bu tutarın sadece yüzde 25’i… Başka bir ifade ile asgari ücretlinin alım gücü 2020 Ocak ayına göre yüzde 75’i buhar olmuş patronların cebine gitmiş. Bugünkü 22 bin 104 lira 2020 yılının sadece 581 liralık alım gücüne sahip... Oysa asgari ücretli 2020 Ocak ayında da 2325 lirayı beğenmiyordu. Bugün durum çok daha kötüleşmiş. Grafikte arada kalan bölge, ücretlilerin ve emeklilerin net gelir kaybını gösteriyor. Bu hesaba göre 22 bin liralık asgari ücretin yüzde 310 artması gerekiyor.

KİŞİ BAŞI MİLLİ GELİRİ BAZALIRSAK

Asgari ücretin Türkiye’de ortalama ücret olduğunu da hatırlatalım. Avrupa ülkelerinde asgari ücret alanlar, çalışanların yüzde 4 ile 9’u kadar. Üstelik bu ücret uzun dönemli değil, kısa bir süre sonra ücretleri yükseliyor. Oysa Türkiye’de çalışanların yüzde 60’a yakını asgari ücret alıyor. Ayrıca bir başlangıç ücreti olarak değil, neredeyse emekliliğe kadar bu seviyelerde kalıyor.

Çalışma hayatı konularında görüşlerine değer verdiğim akademisyen Prof. Dr. Aziz Çelik, Türkiye’de asgari ücretin kurallara göre değil, hükümetin keyfine göre belirlendiğini belirtiyor. Aziz Çelik, asgari ücretin enflasyona göre değil, geçim şartlarına ve ekonominin büyümesine göre belirlenmesi gerektiğini öneriyor.

Prof. Dr. Aziz Çelik, 1999, 2004 ve 2016 arasında asgari ücretin, kişi başı ortalama gelirin yüzde 60’ı kadar olduğunu, 2025’te bu oranın yüzde 43’e kadar gerilediğini söylüyor. 2026 yılı için asgari ücretin ise en az 2026 yılı kışı başı gelir hedefinin yüzde 60’ı kadar olması gerektiğini öneriyor.

Kişi başı düşen milli gelirin yüzde 60’ı kadar olması üzerinden gidersek… 2025 yılı için kişi başı gelirimiz 17 bin dolar olarak açıklandı. Ortalama dolar kuru ise 39.63 lira. Buradan gidersek 2025 yılı için olması gereken asgari ücret aylık 33 bin 685 lira olmalıydı. 2025 yılı için 22.104 liralık ücret bu tutarın sadece yüzde 65’i. Ücretin yüzde 35’ini emekçiden alıp işverene verdiler.

2026 yılı için ise öngörülen kişi başı ortalama milli gelir 18 bin 621 dolar, öngörülen ortalama dolar kuru 46.60 lira… Bu durumda olması gereken asgari ücret en az 43 bin 386 lira. Bu da 22bin liralık asgari ücretin öyle yüzde 30’lar seviyesinde değil yüzde 96 kadar artırılması gerektiğini gösteriyor.

Bu seviyelerin olmayacağını biliyorum. Ama emeğin ne kadar sömürüldüğünün kayda geçmesi için bu hesaplamalar burada dursun.