Türkiye’de de varlık fonu var, Norveç’te de: Bir bebek Norveç’te 340 bin dolar servetle, Türkiye’de 3900 dolar borçla doğuyor

Anlam ve fonksiyon olarak varlık fonları, ülkelerin sahip oldukları kaynaklardan elde ettikleri gelir fazlasının gelecek kuşaklara devredilmesini sağlayan fonlardır. Sahip olunan kaynaklar, ülkeyi idare edenlerin ya da özel sektörün malı değildir. Petrol, madenler, doğal kaynaklar gibi toplumsal mülkiyeti olan kaynaklardır. Yine kamunun mülkiyetindeki ve gelir yaratan şirketlerdir. Varlık Fonları, bugünü değil, gelecek kuşakları hedefler. Cari açık veren değil, cari fazla veren ülkelerde bulunur. 

Örneğin, Norveç, Kuveyt, Suudi Arabistan, Katar ve BAE gibi ülkelerin varlık fonlarının temel kaynağı petrol ve doğalgaz ihracatıdır. Bu kaynaklar, bu ülkelerin büyük ve yapısal bir dış ticaret fazlası vermesine neden olur.

Çin, Singapur ve Hong Kong gibi ülkelerin varlık fonları, doğal kaynaklardan ziyade yıllardır süregelen yüksek ticaret fazlaları ve biriken döviz rezervleri ile kurulmuştur.

Türkiye Varlık Fonu (TVF), hisse senedi piyasalarına uluslararası sermaye çekmek ve belirli sektörleri geliştirmek amacıyla kuruldu.  Siyasetin borsa üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle, sermaye piyasasının gelişmesine katkı sağlamak ve gelir yaratmak bir yana, aksine borç üreten bir yapıya dönüştü. Bu borçlanmaların Sayıştay denetiminden muaf olduğunu da hatırlatalım. 

Türkiye Varlık Fonunda, Cumhuriyetin ilk 80 yılında kurulan ve henüz özelleştirilmemiş şirketler ya da yönetimi kamuya geçmiş şirketler bulunuyor. Fonun yüzde 73’ü Ziraat Bankası, Halkbank ve Vakıfbank’tan oluşuyor.  Türk Hava Yolları, BOTAŞ, Eti Maden, Türkcell, Türk Telekom gibi şirketler ve piyango, at yarışı gibi lisanslar da Türkiye Varlık Fonu bünyesinde bulunuyor.  

Diğer ülkelerin varlık fonları, elde ettikleri gelirlerle gelecek kuşaklara kaynak sağlarken, bizim varlık fonu borçlanıyor.  Dr. M. Coşkun Cangöz’ün, Türkiye Ekonomik Araştırmalar Vakfı (TEPAV) internet sitesinde yayınlanan yazısında, Türkiye Varlık Fonunun Şubat 2024 ile Eylül 2025 arasında 20 ayda yaptığı borçlanma ile borç stoku 4.5 milyar doları buldu.  Dr. Coşkun Cangöz’ün TVF borçlanmasını gösteren grafiğini paylaşıyorum.

DÜNYADAKİ FONLAR

Dünyada örnek olarak gösterilen varlık fonlarına kısaca bir göz atalım.

Ülke: Değeri (milyar dolar)

Çin 2.3

Norveç 2.1

Singapur 1.3

BAE 1.3

S.Arabistan 1.0

Kuveyt 0.9

Katar 0.5

Türkiye 0.360

NORVEÇ’TE DE VARLIK FONU VAR, TÜRKİYE’DE DE…

Norveç’te varlık fonun toplam değeri 2 trilyon doların üzerinde. Norveç’teki kamu borcunun toplamı da 250 milyar dolar civarında. Buna göre varlık fonundaki tutar, toplam borcun tam 8 katı büyüklüğünde. 

2 trilyon doların üzerinde bir değere sahip olan Norveç Varlık Fonunda kişi başına düşen pay 340 bin dolar. Her yeni doğan Norveçli bir bebek 340 bin dolarlık bir servetle dünyaya geliyor. 

Bu para, elbette teorik bir pay ve bebek büyüdüğünde ona nakit olarak ödenmiyor. Norveç hükümeti, fon toplam değerinin yüzde 3’ünü bütçeyi desteklemek için kullanıyor.Bu pay, Norveç'in sağlık, eğitim, emeklilik ve altyapı gibi tüm vatandaşlarının yararlandığı kamu hizmetlerini finanse etme gücünün temelini oluşturuyor. Yani yeni doğan bir Norveçli, doğrudan nakit olmasa da, dünyanın en sağlam sosyal güvenlik ağlarından ve yüksek yaşam standartlarından birinin garantisi ile dünyaya gözlerini açıyor. 

Türkiye’de de varlık fonu var. Toplam borsa değeri 2024 yılı sonu itibarı ile 360 milyar dolar olarak ölçülüyor. Yükümlülükleri düşüldüğünde net aktif büyüklüğü ise 55 milyar dolar. 2024 yılı itibarı ile 11 milyar dolar dolayında net kar açıkladı. Ancak Türk vatandaşları varlık fonundan hiçbir şekilde nemalanamıyor.

Kamu kesiminin toplam borç stoku 12 trilyon 964 milyar lira. 2025 yılı ortalama dolar kuruna göre 328 milyar dolar. Norveç’te bir bebek 340 bin dolar servetle dünyaya gelirken, Türkiye’de bir bebek 3900 dolar borçla doğuyor.

Dükkanı kapatıp giden müflis tüccar gibi varlık fonundaki tüm aktifleri satalım derseniz, elinize 55 milyar dolar kalacak. O da 328 milyar dolarlık kamu borç stokunun altıda biri ediyor. Bu durumda da Türkiye’de bir bebek elde hiç bir kamu varlığı olmadan yine de 3200 dolar borçla doğacak.