Kim Bu Cengaverler? Cumhuriyetin İlk yüz yılında Türk Mühendis-Müteahhitliği

Türkiye’nin bayındırlık ve imar faaliyetleri çok eskiye, Osmanlı’ya dayanır. Özellikle 2. Sanayi Devrimi'nin ardından Osmanlı da bu gidişata ayak uydurmak için imar faaliyetlerine hız vermiştir.

III. Ahmet döneminde (1703-1730) Yirmisekiz Mehmet Çelebi'nin olağanüstü elçi sıfatıyla Fransa’ya gönderilmesi ve Avrupa imar faaliyetlerini yerinde incelemesi işin ciddiyetle ele alındığının bir göstergesidir. 

Geç Osmanlı döneminde de imar faaliyetleri hız kesmeden devam etmiştir. 1848 yılında kurulan Nafia Nezareti ile inşaat faaliyetleri bakanlık seviyesinde planlanmaya başlanmıştır.

İlk demiryolu 1856’da İzmir-Aydın arasında inşa edilmiştir. Daha sonra, 1880'lerde başlayan su hatları, demiryolları ve telgraf hatları imar yatırımları ile Osmanlı, Balkanlar ve Marmara çevresinde gözle görülür inşaat yatırımları yapmıştır. 

O dönemde yapılan tarım için sulama kanalları, lise binaları, hastaneler, Darülfünun gibi yüksek öğrenim bina inşaatları ve de en önemlisi tren yolları yapımı, dönemin inşaat faaliyetlerinin oldukça yoğun olduğunu ortaya koymaktadır.

Atatürk’ün kurduğu Modern Türkiye Cumhuriyeti’nin erken döneminde de inşaat faaliyetleri artarak devam etmiştir. Özellikle, daha önceleri bir miktar ihmal edilen Anadolu şehirlerine alt yapı hizmetleri götürülmüştür.

Cumhuriyet’in ilanından sonra (Aralık 1924) Ankara-Yahşihan Demiryolu Hattı'nın temeli atılmış, Ağustos 1930’a gelindiğinde kara tren Sivas’a ulaşmıştır. 

Bugün çok popüler olan ve neredeyse tüm biletleri epey önceden tükenen Doğu Anadolu Ekspresi, erken cumhuriyet döneminin önemli yatırımlarındandır. Ege'nin insanını olduğu kadar incir ve üzümünü de İzmir Limanı'na ulaştırarak bölgenin kalkınmasında öncülük eden tren yolları, Anadolu’nun bir ucunu diğer ucuna bağlamış, taa Kars’a ve Van’ a kadar uzanmıştır.

Tüm bu faaliyetler 1935 yılına kadar yalnızca yabancı firmalar tarafından yapılabilirken, bu yıldan sonra artık Türk müteahhitler işe el atmaya başlamıştır.

Nafia yatırımlarının en önemli kilometre taşlarından olan kara trenler ve tren istasyonları Türk sinemasında da epeyce öne çıkmıştır. Usta Yeşilçam yönetmeni Halit Refiğ’in yönettiği, Filiz Akın, Tanju Gürsu ve Cüneyt Arkın’ın başrollerini paylaştığı Gurbet Kuşları filmi “Allah’ın izniyle İstanbul’a şah olacağız” cümlesi ile Haydarpaşa Tren İstasyonu'nda başlar ve orada biter.

Başrollerini Tarık Akan ve Tuncel Kurtiz’in paylaştığı “Sürü” isimli başka bir Yeşilçam filminde de tren yollarının ve kara trenin Anadolu insanının hayatındaki rolünün ne kadar önemli olduğunu gösterir.  

Anadolu'nun sosyal, kültürel, ticari ve akademik hayatını dönüştüren ve modern dünyaya entegre olmasına olanak sağlayan bu inşaat yatırımlarını yapan Türk Mühendis-Müteahhitlerini hatırlamamak olmazdı.

Bu cengaverler kimdir? Motivasyon kaynakları nedir? Modern Türkiye’nin yükünü neden omuzlamışlardır?

Onları tanımak, bilmek, hatırlamak ve gelecek nesillere aktarmak için “Nafia: Türkiyenin İnşaa Tarihi” isimli 10 bölümlük belgesel ve aynı adlı kitap ile 250 yıllık imar çalışmalarını kayıt altına aldık.

Nafia isimli belgesel, bölgemizi imar eden, kalkındıran ve hatta dünyanın diğer milletlerinin kalkınması için ailesini ve sevdiklerini geride bırakıp gurbet yollarına düşen, şantiyelerin pek de sağlıklı olmayan tozlu-çamurlu ortamlarında ömürlerini harcayan Mühendis-Müteahhitlerimizi ölümsüz kılmaya vesile olmuştur.  

Şarık Tara, İdris Yamantürk, Sani Şener, Ersin Arıoğlu, Nihat Gökyiğit, Nurettin Çarmıklı, İshak Alaton, Feyyaz Berker, Necati Akçağlılar gibi isimler ile görüşmeler yaptım. Bu görüşmeler sırasında çocukken yaşadığım korku ve travmalar aklıma geldi. 

Türk Mühendis-Müteahhitlerini daha yakından tanıdıkça korkularımın yersiz olduğunu düşünmeye başladım. Cumhuriyet öyle nesiller yetiştirmiş ki, Türk milletini her türlü yok oluştan koruyacak ve kalkındıracak kabiliyette olduklarını anladım. 

Bugün, Türk Mühendis-Müteahhitlerinin farklı ülkelerde tamamladıkları ve devam etmekte olan projeleri saymakla bitiremeyiz.

Ben yine de bir kısmından bahsedeyim. Türk mühendisler, Körfez bölgesindeki Birleşik Arap Emirlikleri, Umman, Kuveyt gibi ülkelerde; Rusya ve Türki Cumhuriyetler coğrafyasında; Avrupa’da Polonya, İsveç, Hırvatistan, Kuzey Makedonya ve Bosna-Hersek’te; Sibirya’da; Afrika’da ve dahi 135 ülkede enerji santralleri, havalimanları, köprüler, yollar, tren yolları, deniz üstü petrol rafineri tesisleri gibi projeleri tamamladılar ve tamamlamaya devam ediyorlar.

Dahası, bu insanlar, Avrasya Tüneli, Marmaray, Osmangazi Köprüsü, Yavuz Sultan Selim Köprüsü, İstanbul Havalimanı, Ankara-Eskişehir-İstanbul Hızlı Tren Hattı, Anamur-Kıbrıs Su Hattı Projesi, Çoruh’un üzerine inşa edilen Deriner Barajı, İstanbul-İzmir Otoyolu, Kuzey Marmara Otoyolu gibi projeleri son 10 yılda gerçekleştirdiler.

Çocukluğum 1970'li 80'li yıllarda Soğuk Savaş etkisinin de epeyce hissedildiği dönemlerde geçti. Cumhuriyetin faziletlerini o çocuk aklımız anlamaya yetmezdi ama Atatürk’ün bize kurduğu ve emanet ettiği cumhuriyete son derece bağlıydık.

O çocuk aklımla "Atatürk olmasa idi ne olurduk, özgür bağımsız yaşayabilir miydik?" diye düşünüyordum. "Malımızı, canımızı, ırzımızı nasıl korurduk?" diye Atatürk’e minnet duyuyordum. Hâlâ da duyuyorum.

Dünyanın şu halini görünce daha da fazla hak veriyorum. Yüz yıl önce oluşturduğu doktrin sayesinde hâlâ geleceğe umutla bakan bir Türkiye Cumhuriyeti olduğunu görmek Atatürk’e olan saygı, sevgi ve minnetimi kat be kat arttırıyor. Allah mekânını cennet etsin, şefaati ile nurlandırsın. Irkı yok olma tehlikesi altında olan bir milleti yeniden ayağa kaldırarak en azından G20 içine girmesine vesile oldu.  

Cumhuriyet’in ilk yüzyılında, Türk Mühendis-Müteahhitlerinin yaptıkları baraj, yol, köprü, tünel gibi projelerle ülkemizin medenileşmesi ve modernleşmesi için verdikleri mücadeleyi takdir etmek gerekir.

Diğer yandan yurt dışında üstlendikleri 500 milyar dolara yaklaşan iş hacmi ile minnet duymak gerekir. 

Ve elbette, bunları gerçekleştiren mühendis-müteahhitlerimizi yetiştiren, özellikle mühendislik-mimarlık fakültesi hocalarımızın ellerinden öpmek hepimizin boynunun borcudur. Allah hepsinden razı olsun.