Köy Enstitüleri bir nostalji mi?

1935 yılında temelleri atılan ve 17 Nisan 1940 tarihinde kurulan Köy Enstitüleri’nin 80. yılı… Hatırlatmak, anmak, anlatmak bir nostalji mi yoksa eksikliği hissedilen, günümüze uyarlanarak modernize edilmesi gereken eğitimde bir atılım projesi mi?

İsmail Hakkı Tonguç’un eseri olan Hasan Ali Yücel’in de büyük destek verdiği Köy Enstitüleri, temel sorunlardan biri olan eğitim sorununu çözmek için hayata geçirilmiş, azgelişmiş ülkelere örnek olarak gösterilmiş ve eğitim bilimi literatürüne “Türk buluşu eğitim kurumları” olarak geçmiştir.

Toplam sayısı 21’e ulaşmış, kısa süreli varlığına rağmen köy çocuklarından binlerce öğretmen yetiştirmiştir. Yaşamın kendisiyle bütünleştirmiştir… Toprağı eline alıp hissederek yetiştiren, tarlada ekin biçen, piyano çalan, keman çalan, kendi amfi tiyatrosunu kendi yapan ve oynayan, marangozhanede çalışan, elektriğini kendi üreten, kendi okulunu ve kendi kütüphanesini kendi yapan, sürekli okuyan, bilinçli ve sorgulayan insanı oluşturan; kısacası toprakla, kitapla ve işle buluşturan bir kurum olmuştur Enstitüler…

17 bin öğretmen ve 3 bine yakın sağlıkçı yetişmiştir…

Her türlü eksikliğine, hatasına rağmen Cumhuriyet’in bu önemli eğitim atılımı, sosyal önderleri yetiştirme projesi, toprak ağalarının, feodal unsurların baskısı nedeniyle uzun soluklu olamamış, 1947’de bitilmiş ve 1954 yılında kapatılmıştır!

Köy Enstitüleri üzerine uzunca sohbet ettiğim Yeni Kuşak Köy Enstitüleri Derneği (YKKED) İstanbul Şube Başkanı eğitimci Cengiz Öksüz, Köy Enstitüleri’nin eğitim devrimi oluşunun sadece bizim ülkemizde değil dünya ölçeğinde olduğunu bunun da özgün oluşundan geldiğini belirtiyor.

Kapatıldıktan bunca yıl sonra bile hala gittikçe yayılarak anılmalarının, kutlanmalarının çok anlamlı olduğunu vurguluyor ve ekliyor: “Son yıllarda eğitimde ve siyasette yaşadığımız olaylar Köy Enstitüleri’nin önemini daha çok arttırıyor.”

Son yıllarda Köy Enstitüleri’nin yalnızca aydınlanmacı özelliğine vurgu yapıldığını, bunun önemli ancak eksik olduğunu vurguluyor Cengiz Hoca: “Enstitülerin üretim yanını göz ardı etmemeliyiz. İsmail Hakkı Tonguç köye teknik eleman, marangoz gönderiyor. 20 Köy Enstitüsü açılıyor. Tonguç, modern 20 köy kuruyor. Köyden aldığını dönüştürüyor, ellerine zanaat vererek köye gönderiyor. Bu çok önemlidir. Maalesef bizim ortaokullarımız, liselerimiz, üniversitelerimiz insanı çıktığı çevreye yabancılaştırıyor."

BUGÜNE NASIL UYARLANABİLİR?

1930’lu yıllarda Türkiye’de köy sayısı 40 bin. Bu köylerin 35 bininde okul bulunmuyor. Okul olan 5 bin köyde ise okullar 3 yıllık…

Köy Enstitüleri’nin tabelasının 1954’de indirildiğini belirten eğitimci Cengiz Öksüz, 1947’ye kadar ‘köye yararlı eleman’ yetiştiren Köy Enstitüleri’nin 1947’den 1954’e kadar öğretmen yetiştirdiğini dile getiriyor.

Enstitüleri bugün kentleşmenin bu kadar arttığı, üretim ve sosyal-kültürel ilişkilerin bu kadar değiştiği bir koşulda dile getirmek nostalji mi? ‘Günümüzde ne yapılabilir, nasıl örnek alınabilir o model?’ diye sormadan edemiyoruz...

Günümüzde benzer durumuyla köylerde Köy Enstitüleri’nin kurulamayacağını aktarıyor Cengiz Öksüz hoca, “Bugün kentlerde 'Kent Enstitüsü' ya da başka adlarla uygulamalı eğitim anlayışı, iş içinde iş aracılığıyla eğitim anlayışına uygun okullar belediyelerle, halktan yana iktidarla birlikte yapılabilir. Bugün sorun tarım sorunudur. Bütün dünyada da böyle... Tarım yoksa sanayileşme kötürüm kalmaktadır” diyor…

Geçmişten olumlu örnekleri alıp günümüze uyarlayıp daha ileri taşımak için kafa yormak, sormak nostalji değildir elbet…

Okuma Önerileri:

Mektuplarla Köy Enstitüleri Yılları – İsmail Hakkı Tonguç

Türkiye’de Köy Enstitüleri – Fay Kirby

Köy Enstitüleri ve Ötesi - Mahmut Makal

Köy Enstitülü Delikanlı - Fakir Baykurt

Özgürleşme Eylemi Köy Enstitüleri - Mehmet Başaran

Köy Enstitüsü Yılları (Karanlığın Kuvveti) - Talip Apaydın

Köy Enstitüleri Dünyasından Hasan Ali Yücel’e Mektuplar - Canan Yücel Eronat

Ortakçının Oğlu Talip Apaydın - Feyziye Özberk

Öksüz Yamalığı - Mustafa Ekmekçi

Canlandırılan Ütopya Köy Enstitüleri - Prof. Dr. Güler Yalçın

Sözlü ve Yazılı Belgeler Işığında Cılavuz Köy Enstitüsü – Prof. Dr. Firdevs Gümüşoğlu

Köy Enstitüleri’nin İzinde - Sabahattin Eyüboğlu

Tonguç ve Enstitüleri - Pakize Türkoğlu

Köy Enstitüsü Sistemine Toplu Bir Bakış - Dr. Niyazi Altunya

Hasan Ali Yücel Köy Enstitüleri ve Köy Eğitimi ile İlgili Yazılar Konuşmalar - Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı

Aydınlanma Devrimi ve Köy Enstitüleri - Mevlüt Kaplan