Harf İnkılabı 97 yaşında!

Yazı dilinde Arap harflerinin yerine Latin harflerine dayalı Türk alfabesinin alındığı Harf İnkılâbı, büyük önderimiz Gazi Mustafa Kemal Atatürk tarafından 8-9 Ağustos 1928 tarihlerinde halka duyurulmuş, Türk Harfleri Kanunu 1 Kasım 1928 günü TBMM’de kabul edilmiştir. 3 Kasım 1928’de de Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.

TBMM’de açılış konuşmasında Atatürk, yeni alfabeye ilişkin Türk milletinin her şeyden evvel kolay bir okuma yazma anahtarına erişmesi gerekliliğini belirtmiştir. Yeni Türk alfabesinin Türk diline oldukça uygun olduğunu, bu alfabeyle köylerde ve kentlerde tüm yurttaşların kolay bir şekilde okuyup yazabileceğini vurgulamıştır.

Başbakan İsmet İnönü, yeni harflerin halka öğretilmesi için Millet Mektepleri’nin açılacağını, yurttaşların işlerini kesintiye uğratmadan yeni harfleri öğreteceklerini ilan etmiştir.

Harf İnkılâbı sürecinde etkin olarak yer alan Falih Rıfkı Atay, yeni Türk alfabesi ile birlikte Türk milletinin kendini özgür bir biçimde ifade edebileceğini ve Harf İnkılabı’yla Türk inkılâbının tamamlanmış olduğunu dile getirmiştir. Atay, yeni alfabe ile Türk dilinin öz Türkçeye eriştiğini ve uzun süredir okuma yazma hasreti çeken herkesin kolay şekilde okuma yazma öğrenebileceğini söylemiştir.

Basın tarihimizin duayen isimlerinden merhum Orhan Koloğlu, Türkçe’nin tarihsel akışını ve diğer dillerle olan bağlarını çözümlemek açısından önemli bir eser olan ‘Osmanlıcadan Türkçeye Okuryazarlığımız’ (Tarihçi Kitabevi) kitabında Osmanlı döneminde okuryazarlığın abartıyla yüzde 10; bunun yüzde 4 kadarının da devlet hizmetindeki, o zaman ‘millet-i sadıka’ diye nitelenen Rum ve Ermenilerle daha az sayıdaki Arnavut ve Arapların oluşturduğunu belirtmiştir.
Koloğlu, cephelerde Türk okuryazarlarının birçoğunun hayatlarını kaybetmeleri sonucunda, Mütareke dönemine (1918 sonu-1922) çok düşük bir düzeyde okuryazar yüzdesiyle girildiğini belirtmiştir. Bu oranı yüzde 4 sayanlar olduğu gibi yüzde 2 kabul edenler de vardır. Yine aynı kitapta belirtildiği üzere, Harf Devrimi öncesi (1927’de) okuryazar oranı yüzde 11’dir.

Yine süreci yakından takip eden Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Türk dilinin yıllar boyunca yabancı dillerin etkisinde olduğunu belirtmiş, Harf İnkılâbı ile Türk milletinin Avrupa medeniyetine katılarak aydınlanma çağına dahil olduğunu kaydetmiştir.

İnkılâp ile birlikte Türkiye’nin en uç noktaları da bulunmak üzere dört bir yanda okuma-yazma seferberliği başlamıştır. Çalışmaların yaygın ve aktif bir biçimde sürdürülmesi bağlamında basınla beraber yürünmüştür. Dönemin en etkili yayın organları olan gazeteler bu doğrultuda etkin biçimde Harf İnkılâbını desteklemişlerdir. Başlangıçta sayfalarının bazı bölümlerini, daha sonra da tamamını Latin harfleri ile basmışlardır.
Genç Cumhuriyet'in, ulus devlet kimliğinin inşasında Türk basınının desteği dikkat çekmektedir.

1 Kasım, tarihimizde adeta bir kilometre taşı... Hem Harf İnkılâbı’nın yürürlüğe girdiği (1928) hem de Saltanatın kaldırıldığı (1922) tarih olması açısından önemli bir yere sahip.

Gazi Mustafa Kemal Atatürk başta olmak üzere ülkemizin ve milletimizin varlığı, bağımsızlığı, birliği ve bütünlüğü için mücadele veren tüm kahramanlarımızı saygıyla, şükranla ve rahmetle anıyorum.

Kaynaklar:
- Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, Cilt I (1906-1938), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1997.
- Falih Rıfkı Atay, Çankaya, Sena Matbaası, İstanbul, 1968.
- Mazhar Müfit Kansu, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2024.
- Mustafa Samur, Adnan Sofuoğlu, Harf İnkılabı’nın Türk Milli Basınına Yansıması (1928-1929), CTAD, Yıl 18, Sayı 35 (Bahar 2022), s. 395-423.