Tüketici Hakları Nelerdir?

Tüketici hakları aşağıda listelediğimiz gibidir.

1)-Temel ihtiyaçların karşılanması hakkı.

2)-Güvenlik ve güven duyma hakkı.

3)-Seçme hakkı.

4)-Bilgi edinme hakkı. 

5)-Temsil edilme hakkı. 

6)-Tazmin edilme hakkı.

7)-Eğitim hakkı.

8)-Tüketicinin kişisel sağlık hakkı ve sağlıklı bir çevreye sahip olma hakkı.

TÜKETİCİ HAKLARININ AÇIKLANMASI

Tüketici hakları çok önemlidir. Bir ülkenin vatandaşları bilinçli tüketici olursa, vatanlarını da aynı bilinçle savunurlar.

1)-TEMEL İHTİYAÇLARI KARŞILAMA HAKKI:

Temel İhtiyaçları Karşılama Hakkı insan olmaktan kaynaklanan ve hayatın idamesi için gerekli asgari ihtiyaçların işaret ettiği haklardır. Barınma, ısınma, haberleşme ve ulaşım gibi haklar en temel ihtiyaçlardır. Her tüketicinin, asgari düzeydeki bu temel ihtiyaçlarının karşılanması gereklidir. Her tüketici, bu temel ihtiyaçların karşılanmasını talep edebilir.

Bireyin yaşamını sürdürebilmesine yetecek en az ihtiyaçlarını karşılayabileceği olanaklara sahip olması insanın temel insan hakkıdır. Bu hak ilk olarak İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ile uluslararası düzeyde geniş çaplı olarak kabul edilmiştir. 

“İnsanın, insan olması nedeniyle ve bir insana yakışacak biçimde yaşayabilmesi standart kabul edilerek, en az gereksinimlerinin karşılanması için devletlerin etkin olarak çalışmasını amaçlayan bu ilke, pekiştirmek amacıyla Birleşmiş Milletler Evrensel Tüketici Hakları Beyannamesi’nde yeniden sayılmış ve Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un hazırlanmasında ve değişiklikler yapılırken dikkate alınmıştır. “

Bu ilke devlete, tüketicilerin korunması konusunda etkin bir politika oluşturması sorumluluğunu yüklemektedir. Yani devlet bu ilke nedeniyle edilgen bir durumda bekleyemez. Tüketicinin haklarının korunması ve yerleşmesi için gerekli düzenlemeleri ve uygulamaları yapmak, korumanın etkin bir biçimde gerçekleşmesi için açık bir çaba göstermek durumundadır. Görüleceği gibi bu ilke bakımından tüm vatandaşlar tüketicidir. Bireyin temel gereksinimleri karşılandığı ölçüde yaşamı anlam kazanacaktır. 

Abraham Maslow’un ortaya koyduğu İhtiyaçlar Teorisine göre İhtiyaçlar Piramidinin en alt katında bedensel ve yaşamsal gereksinim ve istekler yer alır. Piramidin alt basamaklarındaki gereksinimler karşılanmadan üst basamaklara yönelinmez. Yaşantının sürekliliğini sağlayacak kadar beslenme, giyinme, barınma ve temel sağlık hizmetlerinden yararlanma bu teoride en alt basamak olan ihtiyaçlardır.

Temel gereksinimler durağan değildir ve sürekli değişmektedir. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin kabul edildiği 1946 yılında beslenme, giyim, konut ve temel sağlık hizmetlerinden yararlanabilme hakkı temel ihtiyaçlar olarak sayılmıştır. Ancak bugün ısınma, aydınlanma, içecek ve su bulma, ulaşım, haberleşme tüketicinin en temel hakları olarak sayılmaktadır. Ekonomik kalkınmaya paralel olarak bundan sonra da temel haklar nicelik ve nitelik olarak sürekli bir biçimde tüketici lehine genişleyecektir.

Daha çok devletlere tüketicilerin korunması konusunda yükümlülükler getiren bu ilke tüketicinin korunmasına ilişkin düzenlemelerin ve uygulamaların yorumlanmasında ‘tüketicinin sağlık ve güvenliğinin korunması’na ilişkin madde ile birlikte en başta dikkate alınmalıdır. Örneğin aydınlanma, su, ısınma gibi temel ihtiyaçları karşılayan kuruluşların, verdikleri hizmetin karşılığının ödenmemesi durumunda, hukuki yollara başvurmadan önce, hizmeti kesmeleri tüketicilerin temel gereksinimlerinin karşılanmasına ilişkin bu ilkeye aykırıdır

2)-TÜKETİCİNİN GÜVENLİK VE GÜVEN DUYMA HAKKI:

Güvenlik ve güven duyma hakkı, almış olduğumuz hizmet veya ürünlerde can sağlığı ve güvenliğimizin korunma hakkıdır.

Tüketicilere sunulan mal ve hizmetler, onların hayatını ve sağlığını tehlikeye düşürmeyecek derecede güvenilir ve kaliteli olmalıdır. Bu hakla ilgili olarak, her çeşit mal ve hizmetin standardının belirlenmesi, uygulanması ve denetlenmesi büyük önem arz etmektedir.

Üreticilerin, müşterilerinin sağlığını tehlikeye düşürmeyecek ürün veya hizmet sunmaları gerekmektedir. Oluşabilecek potansiyel riskler kullanıcıya bildirilmelidir.

Bu ihtiyaçlar ya kendiliğinden ortaya çıkmakta ya da şirketler tarafından bir şekilde bazı ürün ve hizmetlere gereksinim duyduğumuza inandırılmaktayız. Söz konusu kişisel ihtiyaçlarımızı veya ailemizin ihtiyaçlarını ürün ve hizmet satın alarak gidermeye çalıştığımız için aslında hepimiz tüketiciyiz. 

Bu akıl almaz tüketim beraberinde bazen sorunları da getirebilmektedir. Bu sorunlar tüketici olarak satın aldığımız ürün ve hizmetlerle ilgili karşılaştığımız ve bunlara karşı memnuniyetsizliğimizi artıran birtakım faktörlerden kaynaklanmaktadır. Örneğin, ürünlerdeki eksiklikler, hasarlar, garantiyle, servisle veya satış sonrası hizmetlerle ilgili yerine getirilmeyen unsurlar, şirketlerin tüketiciye sunduğu reklamlarla ya da promosyonlarla ilgili aldatıcı yanıltıcı uygulamalar gibi tüketicinin karşılaşabileceği faktörler tüketicinin korunması gerektiğine dikkatleri çekmektedir

Tüketicilerin beslenmeden barınmaya kadar tüm temel ihtiyaçlarını giderebilmesi için haklarını bilmesi gerekmektedir. İhtiyaç duyduğu ürün ve hizmetlere güvenli bir şekilde ulaşabilmek her tüketicinin hakkıdır.  

Temel ihtiyaçları karşılamak; arazi, emek, sermaye, döviz ve beceri gibi, kıt kaynakların kullanımını içerir. Bunları nasıl kullanacağı ve kullanırken de haklarının neler olduğunu bilmek her tüketici için oldukça önemlidir. Örneğin, temel ihtiyaç gıda ise temiz ve güvenilir gıdaya rahat ve risksiz bir şekilde ulaşabilmek, sağlık ise, doktorlara ve  hastanelere kolaylıkla gidebilmek veya eğitim ise eğitim kurumlarından yeterli hizmeti alabilmek, barınma ise günün gereklerine göre huzurlu bir ortamda yaşayabilmek herkes için gereklidir.

Ayrıca, hayatını devam ettirebilmesi için gerekli olan ürün ve hizmetlerin (yeterli yiyecek, su, giysi, barınak, sağlık, eğitim, kamu hizmetleri vb.) uygun fiyatlı ve kaliteli olmasını istemek de tüketicinin en doğal hakkıdır. 

Tüketiciler kendi ihtiyaçlarını veya aile bireylerinin ihtiyaçlarını gidermek için ürün ve hizmet satın alırlar. Ürün ve hizmetler satın alınırken, kullanılırken ve kullanım sonrası elden çıkarılırken tüketicinin sağlığına ve güvenliğine zarar verecek nitelikte olmaması gerekir. Tüketiciler sağlıklarına zarar vermeyecek güvenli ürünleri talep etme ve  bunu yetkililerden bekleme hakkına sahiptirler.

Güvenlik hakkı talebi, insanların fiziksel, sosyal veya duygusal birtakım zararlardan korunmak için ihtiyaçları olan temel haklardan biridir [35]. Ürün güvenliği ile ilgili kurallar bazı ülkelerde diğerlerinden çok daha gelişmiştir ve ürün  üretenler için bu kuralların kendine özgü zorlukları vardır. 

Teknolojinin gelişmesiyle ortaya çıkan ürünlerde ise güvenlik konusunun önemi artmıştır. Örneğin, şarj edilirken yanan telefonlar veya patlayan televizyonlar.

Tüketici Hakları ve Kullanımı tüketici için ciddi risk unsuru oluşturmaktadır. Teknolojik gelişmeler, pazara yeni ürünler  girmesine ve internet bağlantılı teknolojik ürünler ve ev aletleri gibi mevcut ürünlerde temel değişiklikler yapılmasına da yol açmıştır. Bu teknolojik gelişmeler müşterilere olumlu faydalar sağlasa da tüketicinin korunması kapsamında yeni riskleri de beraberinde getirmiştir. Uluslararası tedarik zincirlerinin ve e-ticaretin büyümesi, tüketici ürünleri için küresel bir pazar oluşturarak ihtiyaç duyulan güvenlik kapsamını da genişletmiştir.

Güvenlik aslında sadece teknolojik ürünler için değil giyim, gıda ve ilaç gibi ürünlerde de oldukça önemlidir. Örneğin,  giyim ya da ayakkabı gibi ürünlerde kullanılan sağlığa zararlı boya maddeleri veya gıdalarda kullanılan katkı maddelerinin yetkililerce kontrol edilmesi tüketicinin bu tarz ürünleri de güvenle satın alıp kullanmasını sağlayacaktır. Ayrıca etiketlerde ve kullanım kılavuzlarında doğru bilgilere yer verilmesinin de denetlenmesi gerekmektedir. 

Üretilen ürünlerin pazara sunulmadan önce gerekli güvenlik testlerinden geçirilmesi oldukça önemlidir.  

Güvenlik hakkı talebi, insanların fiziksel, sosyal veya duygusal birtakım zararlardan korunmak için ihtiyaçları olan temel haklardan biridir. (Leyla Leblebici Koçer ) 

3)-SEÇME HAKKI,

Seçme hakkı, tüketicilerin istediği zaman kullanmak istediği ürün veya hizmetleri özgür iradesiyle seçmesine olanak tanıyan haktır. Piyasada bir üründen tek çeşit bulunmamalıdır. Her ürünün alternatifi sağlanmalıdır.

Bu hak tüketicilere, piyasada bulunan aynı türde fakat farklı alternatiflere sahip ürünler arasında özgürce seçim yapabilme imkanını sunar.

4)-BİLGİ EDİNME, 

Bilgi Edinme Hakkı, Tüketicilerin aldıkları ürün veya hizmet hakkındaki bilgileri doğru ve net bir şekilde edinme hakkıdır. Bilgilendirme hakkı olarak da tanımlanır. Özellikle piyasadaki tüketici ile satıcı arasında oluşan problemlerin çoğu satıcının vermiş olduğu bilgi eksikliğinden kaynaklanır. Tüketicilerin doğru seçim yapabilmesi için bilgiyi doğru şekilde almalıdır.

Örneğin; bir yemeğin içerdiği tüm ürünleri, bir oyuncağın üretildiği materyalleri, bir ameliyat sonrasında doğacak sonuçlar hakkında tüketici net bir şekilde bilgilendirme hakkına sahiptir.

“Tüketici Hakları Nedir?” sorusuna cevap aramanız da bir bilgi edinme hakkı örneğidir.

Özellikle e-ticaret sitenizde satacağınız ürünler hakkında detaylı bir bilgilendirme yazısı yazmalısınız. Ürünlerinizin fotoğraflarını net ve anlaşılır şekilde çekmelisiniz. Müşterileriniz bu ürünlere fiziki olarak temas edemediğinden bu tarz konularda hassas davranmalısınız. Böylelikle, hem müşterilerinizin size daha çok güvenmesini sağlayabilirsiniz hem de yapacağınız detaylı bilgilendirme sayesinde iade oranlarınızı düşürerek kargo masraflarından tasarruf edebilirsiniz

5)-TEMSİL EDİLME HAKKI, 

Temsil edilme hakkı; örgütlenme ve sesini duyurma hakkı olarak da isimlendirilebilir. Temsil edilme hakkı ile birlikte tüketiciler sahip oldukları tüm hakları savunmak için birlik olabilmektedirler. Yaşadıkları sorunları anlatarak seslerini duyurmakta özgürdürler. Tüketiciler kamu kuruluşlarında temsil edilebilir, tüketici hakları koruma örgütlerine gönüllü olarak katılabilirler.

Ülkemizde de tüketici haklarını korumaya yönelik pek çok dernek ve sivil toplum kuruluşları bulunmaktadır. Böylelikle tüketiciler piyasada karşılaştıkları sorunlara çözüm bulma, yapılan yanlışları düzeltme konusunda birlik olabilmektedir.

6)-TAZMİN EDİLME HAKKI,

Tazmin Edilme Hakkı tüketicilerin almış oldukları ürün veya hizmetlerde gördükleri zararın, maddi olarak karşılanması hakkıdır.

Bazen almış olduğunuz hizmet veya ürün ile ilgili problemler yaşayabilirsiniz. Yaşadığınız bu problemleri size bu ürünü veya hizmeti satan kişiyle iletişime geçerek tazminat talebinde bulunabilirsiniz.

Örneğin, satın almış olduğunuz bir uçak bileti sizden kaynaklı olmayan bir nedenden dolayı ertelenmiş veya iptal edilmiş olabilir. Bu gibi durumlarda havayolu şirketleri zararınızı karşılamak, yeni bir uçak bileti vermek durumundadır. 

Eğer zararınız satıcı satıcı tarafından karşılanmıyorsa Tüketici Sorunları Hakem Heyeti’ne başvuruda bulunabilirsiniz. Sorununuz hala çözülmedi ise “Tüketici Mahkemeleri’ne” müracaat edebilirsiniz

7)-EĞİTİM HAKKI.

Eğitilme hakkı tüketicilerin bilinçlendirilmesi için eğitim görme hakkıdır. Eğitim her konuda olduğu gibi tüketim alanında da önemli konuların başında gelir. Her tüketici haklarını savunabilmesi ve bilinçli bir tüketici olabilmesi için eğitilme hakkına sahiptir.

Bilinçli bir tüketici olmak, kişilerin bir ürüne veya hizmete ulaşmak istediğinde doğru karar verebilmesi için sahip olması gereken en önemli etkenlerden biridir.

Ülkemizde bilinçli tüketici olma konusundaki eğitimler okullar tarafından verilmektedir. Çeşitli kuruluşlar da bu konu hakkında eğitim vermektedir. Sizin de sahip olduğunuz hakları okumanızı ve bilinçli bir tüketici olmak için çeşitli kaynaklardan faydalanmanız son derece önemlidir.

8)-TÜKETİCİNİN KİŞİSEL SAĞLIK HAKKI VE SAĞLIKLI BİR ÇEVREYE SAHİP OLMA HAKKI.

“Öğlene kadar bir villanın bahçesinde kazma kürek çalışmış. Öğlene doğru iyice acıkmış.  Bir gün, öğlen paydosunda da bir esnaf lokantasına gitmiş pilav kuru fasulye söylemiş. Pirinç taşlıymış. Çok acıktığı için biraz hızlı hızlı yemiş ve iyi pişmemiş pirinç. Dişlerini sıka sıka yiyormuş. Bir anda ağzına, pirinç pilavına göre irice bir sert taş gelmiş. (…) iki dişi kırılmış.

Salata da çok bayat olduğu için (…) nın bağırsakları bozulmuş. Verilen yoğurt da çok ekşiymiş ve bozulmuş bir yoğurt. (…) hasta olmuş. Doktora gitmiş 3 gün iş gücünden kalmış. Çok üzülmüş esnaf lokantasından hakkını almayı kendine amaç edinmiş.”

(…)nın dişi kırılmış, hasta yatmış üç gün işinden gücünden olmuştur. Amacı uğradığı zararı lokanta sahibinden almaktır.

Satıcı tüketiciye onun sağlığını bozacak ayıplı mal veremez. Bozuk, sağlık kurallarına aykırı olarak bu mallar depolanamaz. Yiyecek ve içeceklerin ve diğer malların sağlığa uygun olarak ambalajlanması hukuki zorunluluktur.

Tüketicinin sağlık ve güvenliğinin hakkı tüketicilerin bireysel güvenliklerine kars¸ı tehlikelerden korunmasını da içerrmektedir. Korunmanın gerçekleşmesi için her şeyden önce devlette ve toplumda hukuku güvenlik olgusunun gerçekleşmiş olması gerekir. Eğer bir toplumda hukuki güvenlik yoksa o toplumda sağlık ve güvenlik zor korunur.  

Tüketici örgütlenmesi yoluyla sağlık ve güvenliğin korunması son derece önemlidir. Buradaki güvenlik kavramı can güvenliğini de içine almaktadır.

Şimdi gelelim esnaf lokantasına. Her şeyden önce, esnaf lokantası sahibinin müşterisine verdiği pilav ve salata ayıplı mal niteliğindedir. Ayrıca lokantada kendisine verilen hizmet de ayıplı hizmet niteliğindedir. Tüketici yasal yollara başvurarak ayıplı mal ve hizmetten dolayı gördüğü zararların tazminini isteyebilir. 

Sagˆlık temel bir sosyal devlet politikası olarak tüm halkı kapsar. Ama ne yazık ki gerçek yaşamda bu böyle değildir. Öncelikle sagˆlık hizmetlerinde özelles¸tirme kaldırılmalıdır. 

Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 172. maddesinde "Devlet, tüketicileri koruyucu ve aydınlatıcı tedbirler alır, tüketicilerin kendilerini koruyucu giris¸imlerini tes¸vik eder" denilmektedir. 

Sağlık hakkının kapsamında temel ihtiyaçların kars¸ılanması yükümlülüğü de bulunmaktadır. Yas¸amını devam ettirmeye yetecek kadar gıda maddesi, giyinme, barınma, sagˆlık ve temizlik haklarından yararlanma da bu kapsamdadır. Yani devlet yurttaşını aç ve sahipsiz bırakamaz. Ama ne yazık ki kapitalizmde sözde böyle bir hak var ama uygulamada yetersiz ve göstermelik.

Sağlık bir çevreye sahip olma hakkı, yaşanabilir ve sağlık koşullarına sahip olma hakkıdır. Tüm hakların uygulanması sağlıklı bir çevrede mümkün olabilir. 

Dünyamız sınırlı kaynağa sahiptir. Her ne kadar bu kaynaklardan bazıları tekrar oluşabilse de bu süreç uzun zaman alır. Nüfus artışına bağlı olarak tüketim de artmaktadır. Bilinçsizce tüketilen kaynaklar küresel ısınmanın artmasına neden olmaktadır.

TÜKETİCİ HAKLARI NEDEN ÖNEMLİDİR?

“Tüketici Hakları Nedir?” gibi “Tüketici Hakları Neden Önemlidir?” sorusu da kullanıcıların merak ettiği bir diğer önemli sorudur.

Herkes doğuştan bir tüketicidir. Tüketici haklarını bilmek bizler için bazı açılardan önemlidir. Bunlara örnek olarak aşağıdaki maddeleri sayabiliriz. 

• Tükettiğiniz ürünlerin içerisinde sağlığınıza zararlı olup olmayan maddeler konusunda bilinçlenmenizi sağlar. 

• Aynı zamanda alacağınız hizmet veya ürünlerde daha bilinçli bir tercih yapmanızda yardımcı olur.

Not: BU YAZI TÜKETI·CI·NI·N SAGˆLIGˆI, GÜVENLI·GˆI· VE ÇEVRE ALT KOMI·SYONU RAPORUNDAN YARARLANILARAK YAZILMIŞTIR.