Olağan kargaşa

Kargaşa sözcüğünün Türk Dil Kurumu sözlüğünde yer alan karşılığı “Kışkırtma ve karışıklık yoluyla toplumda ortaya çıkan düzen bozukluğu; anarşi”  veya  ”Kalabalık, düzensizlik vb.nin yol açtığı karışıklık; kaos, mahşer.”

Yalnızca düzensizlik ve anarşi hali için kullanmıyoruz. Bu iki tanımın yanı sıra belirsizliğin hâkim olduğu, sağlıklı muhakeme yapılamayan ve karar verilemeyen, insanların ne yapacaklarını bilmedikleri durumları tasvir etmek için de kullanıyoruz. 

Kargaşa için bilim ve akıl süzgecinden geçmemiş bilgi veya haberin büyük kitlelere yayılarak akılda ve muhakemede felç yaratma hali de diyebiliriz.

Kargaşaya neden olan başlıca etkenlerden biri kitleye yayılan gerçek dışı bilgi ve algılardır.

Fiili bir halin dışındaki kargaşa, zihinlerin bulanıklaşması ve toplumun gerçekten uzaklaşması bence fiziki alt üst oluştan daha tehlikeli.

Kargaşa durumu istisnai olması gereken bir hal iken ülkemizde maalesef sıradanlaşmış, olağan hale gelmiş vaziyette. Aslında ülkemize ve yurttaşlarımıza haksızlık yapmamamız gerek. Dünyada da benzer bir manzara var. 

Bilginin, verinin ve bilimin yerini safsata alıyor. Herhangi bir toplumsal olay karşısında histerik bir tepki başlıyor. Olayın özü, nedenleri, sonuçlarından bağımsız olarak bir aidiyet ve taraftarlık güdüsüyle karşıtlarının adeta yok olmasını arzulayan bir kitle oluşuyor.

Sosyal medya kullanımının yaygınlaşması, herkesin anlık ileti gönderebilmesi, fikir, görüş, beğeni ve yergilerini başka insanlarla paylaşabilmesi elbette olumludur. İlk cümleyi boşa çıkaran o sihirli sözcükle devam edersek; ancak, bu sınırsız paylaşımın olumsuz yönleri de var. 

İletişim olanağının genişlemesi ve herhangi bir filtreden geçmeden yayılmasının getirdiği en olumsuz sonuç yalanın ve eksik/yanlış bilginin çok kolay ulaşılabilir hale gelmesi. Çağımızda gerçeğe aykırı ancak ilgi çekici iddiaya inanmak insanlara cazip gelebiliyor. 

Özellikle teknik bilgi gerektiren konularda gerçek dışı bilginin yayılarak bunlar üzerinden insanların saflaşmaları ve linçe varan davranışlar sergilemeleri kargaşa doğuruyor.

Bir tanesi nispeten biraz daha geçmişte kalmış, diğer ikisi güncel örnekleri paylaşmak istiyorum:

• Covid-19 salgını günlerini hatırlayalım. Maalesef akademik unvanı da olan kimi şarlatanların “Bu virüs Türklere etki etmiyor, sakatat yemek faydalı, aşılarda çip var” gibi zırvalarının alıcısı maalesef çok olmuştu. İlginç, ancak zamanın ruhuna uygun olarak, bu gerçek dışı bilgiler doğru bilgiye kıyasla daha hızlı yayıldı. 

• İBB iddianamesi yaklaşık 3800 sayfadan oluşuyor. 402 şüpheli (henüz iddianame kabul edilmediği için henüz sanık değiller) hakkında binlerce yılı bulan cezalar talep ediliyor. İddianamenin eklerini de düşündüğümüz zaman on binlerce sayfalık bir dosyadan bahsediyoruz. Savunmalar, tanıkların dinlenmesi, çapraz sorgu, bilirkişi incelemeleri, itirazlar.. Seneler sürecek uzun bir yargılama olacak. Bu kadar kapsamlı bir dosyada sağlıklı yargılama yapmak ne kadar mümkün olur, yanıt vermek zor. Kesin olan ise dosyanın bu haliyle peşin hükümlü olunmaması gerektiği.

• İstanbul’a tatil yapmak için gelen bir ailenin, dört kişinin ölmesi ile sonuçlanan zehirlenme olayı. Büyük ihtimal kolluk tarafından basına verilen ve hemen yayılan ilk bilgi ailenin midye ve kokoreçten zehirlendiğiydi. Midye ve kokoreç esnafı tutuklandılar. (Esnafın sabıka kaydının metrelerce uzunlukta olması olaya ayrı bir boyut kattı) İdare son sürat denetimlere başladı. Tüm bunlar olurken Adli Tıp Kurumundan gelen rapor ile midye ve kokoreç büyük oranda aklandılar. Bu sefer ailenin kaldığı otelde ilaçlama yapan haşereciler tutuklandılar. Sinir bozucu ihmaller silsilesi canlara mal oldu. Tüm bunların yanında kamuoyu baskısı nedeniyle belki şu anda suçsuz insanlar tutuklular. 

Yazıyı bitiriyorum. Halk sağlığını ilgilendiren bir konuda safsatanın, zırvanın yayılmasının ölümcül sonuçları vardır. Benzer şekilde mesleki bilgi gerektiren ceza yargılaması hakkında peşin hükümler vererek ahkam kesmek, soruşturmanın gizliliğine uymamak, deliller tam ve doğru toplanmadan insanları linç etmek sadece şüphelilere/sanıklara değil bireylerin hukuka olan güvenine de zarar veriyor. 

Bilgiyi, bilimi, uzmanlığı hayattan çıkardığınız zaman sonu gelmeyen sürekli bir kargaşa ortamı hüküm sürüyor.

Not: Değerli Amiral Cem Gürdeniz’in yazılarının 12punto’da da yayımlanmaya başlanması mutluluk verici. Ayrıca yakın zamanda kurduğu YouTube kanalını da takip etmenizi tavsiye ederim.  https://www.youtube.com/@CemGurdenizz