Sosyal medyada 'sahte çimler' ve siyasi gündem

Ülke ve dünya siyasi gündemi hızlı ve anlık değişiyor. Sosyal medya dijital dönüşümle neredeyse kitlelerin haber kaynağı haline geldi. Peki siyasi gündem için yakından takip edilen X’te başına buyruk algoritmik hesaplamaların ötesinde hangi hesaplar gündemi belirliyor?

Aslında “Kara kutu” teknolojisi denilen ve şeffaf olmayan, en önemlisi henüz ülkemizde dijital telif yasası ve düzenlemeyle karşılaşmayan platformlar rahatça at koştururken, hangi hesaplar “etkileşim” adı altında sahte gündemler oluşturuyor? İşgalci İsrail’in emperyalist hedeflerle İran’a saldırdığı bugünlerde kendi siyasi tercihlerimiz doğrultusunda yankı odalarında yaşarken, gerçek bilgiye ulaşmak nasıl mümkün olacak?

Bilgi ve içerik bolluğunda gerçeği bulmak giderek zorlaşıyor. Özellikle sahte bot hesaplar, trol hesaplar, yeni bir kavramı da getirdi: Astroturfing. 

Aslında bir ürünü pazarlamada kullanılan stratejiden türetilen terim. Yapay çim markası olan AstroTurf'ten türemiştir. “yaygın bir halk oyun alanı,”  "suni kamuoyu oluşturma", "naylon kitle yaratma" şeklinde çevrilebilecek İngilizce deyim.

Bir kişi, ürün veya politika için aslen tabanda geniş çaplı bir destek bulunmamasına rağmen, böyle bir desteğin var olduğu izlenimi yaratmayı amaçlayan eylemler bütünü. “Tabandan kaynaklanmış” gibi gösterilen sahte fikir oluşturma sürecine eleştirel bakılmadığında halk bu fikirleri çoğunluğun desteklediğine inanabilir.

Astroturfing, günümüz sosyal medyasında en etkili tehditlerden biridir. Sosyal medyada gerçek halk düşünceleri gibi görünen ancak aslında koordineli ve sponsorlu faaliyetlerdir.  Siyasi bloglar, haber portalları ve web siteleri astroturflerle dolup taşmaktadır.

Özellikle siyasi astroturfing kampanyalarındaki ilgili hesapların %74'ü ortak tweetleme ve ortak retweetleme adını verdiğimiz basit bir koordinasyon biçimiyle gerçekleşmektedir.

Klasik bot kampanyalarının ötesinde, dil, hedef kitle ve resmi strateji yöntemiyle yürütülmektedir.  AI destekli botlar, paylaşımlara yanıt vermek ve dikte edilen anlatıyı savunmayı hedefler. İnsan gibi davranmayı amaçlayan algoritmik tepkiler veren yapılardır.

Yöntemleri 5–20 dakikada postlara yoğun tepki göstermek. Aslında tek tip hesap profili ve benzer dil kalıpları kullanıyorlar. Bu kampanyalarda çoğu zaman doğru olmayan videolar, eski olaylardan alınan görüntülerle birlikte servis edilerek algı manipüle ediliyor.  Bu hesaplar, "resmi, yerli veya doğal içerik" yanılsaması yaratmak için AI botlardan tutun, yorum bombardımanı yapan bot takımlarına hatta premium rozetli hesaplarla algı manipülasyonuna kadar farklı stratejiler kullanıyor. Bazıları çok kısa sürede yüzlerce yorumla bir paylaşımı destekliyor. 

Bir de geçici astroturfing konusu var. Amaç trendleri suni şekilde yukarı çekip, sonra silme taktiği. Yani koordineli botlar bir etiket paylaşıyor, trend olunca siliyorlar, X algoritması silinen içeriği hesaba katmıyor. Kamuoyunun algısını hızlıca değiştirebiliyor sonra izleri siliniyor ama etkisi kalıyor.

Araştırmalar, Türkiye’deki trendlerin yaklaşık yarısının benzer bot aktiviteleriyle oluşturulduğunu gösteriyor. Türkiye özelinde, devlet veya siyasi partilerin sosyal medya üzerinde sahte destek yaratmada astroturfingi yaygın şekilde kullandığı belgelenmiş durumda.

AK troller,  iktidar destekli trol ordusu sahte ya da çalınmış X hesaplarıyla siyasi gündemi dikte etmek için pro-AKP içerikleri yayıyor, muhalefeti karalayıcı mesajlar yayınlıyorlar.

Örneğin #ÇünküÇaldılar gibi etiketlerle İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’na yönelik kampanyalar yürütüldü. Twitter tarafından 7 bin 340 hesap kaldırılsa da sözde “tabandan gelen yerli ve milli”  destek aslında yapay ve manipülatifti.

Dünyadan örneklere bakılacak olursa Al Jazeera ve S2Jnews analizlerine göre, X’te pro-İsrail mesajları çok kısa sürede yüzlerce bot tarafından retweet’leniyor ve yorum bombardımanına tutuluyor.

İşin ilginç yanı demir kubbede ters dönen savunma sistemi gibi astrotrufing siyasi kampanyaları kendini de vurabiliyor. Başta İsrail yanlısı argümanları yayımlamak için oluşturulan İsrail yanlısı FactFinderAI destekli pro-İsrail botu raydan çıkarak bir süre sonra IDF askerlerini "sömürgeciler" olarak adlandırdı ve Filistin devleti talep etti.

X’te Gold badge (resmi organizasyon) işaretine sahip “Israel War Room” hesabı, bir çatışma haberinde önce haber verirmiş gibi algı yarattı, Reuters’in kurumsal imajını taklit etti. Ancak aslında Reuters ve AP’den sonra paylaşım yaptığı ortaya çıktı.

Bu tür hesaplar, “resmi/iyi niyetli bilgi” yanılsaması yaratarak güven aşılamayı hedefliyor. Ayrıca habercilik ve gazetecilik sektöründe güveni ve emeği tehdit eden bir yanı da var. Gazetecilik emeğini yok sayan ve haberin değersizleştirildiği bir süreç her geçen gün yaygınlaşıyor. Tüm bunların sonucu olarak aslında neyin haber, neyin değil; neyin gerçek, neyin doğru olduğunu anlamak da giderek zorlaşıyor.

X kullanıcıları ve kamuoyu, bu tür sahte trendler ve bot destekli içerikler konusunda dikkatli olmalı; gerçek ve bağımsız gazetecilik, habercilik yapan kaynakları takip etmelidir. Çünkü sosyal medyada görülen içerikler her zaman toplum desteğini yansıtmayabilir.