Kültür

İletişimci ve bilişimci bakış açısıyla bir kültür tanımı yapmak istedim.

Kültür, insanlığın tarih boyunca ürettiği ve biriktirdiği tüm fiziksel ve düşünsel unsurların bütünüdür. Bu, maddi kültür öğeleri (teknoloji, mimari, sanat eserleri, iletişim araçları vb.) ile manevi kültür öğelerini (dil, inançlar, değerler, normlar, bilgi sistemleri vb.) kapsar.

Bu bağlamda kültür, insanlığın bilgi ve anlam yaratma sürecinde ürettiği tüm maddi ve manevi varlıkların bir toplamıdır ve iletişim ile bilişimin evrimi, kültürün biçimlenişinde merkezi bir rol oynamaktadır.

Pek farkında değiliz ama 2020 sadece COVID-19 yılı olmadı. Daha da önemlisi çok önemli bir eşik aşıldı. İnsanlığın ürettiği yapay maddelerin toplam ağırlığı doğanın ürettiği toplam kütle ağırlığını geçti. Artık “fiziksel kültür > doğa”.

2020'de insan yapımı (diğer bir deyişle antropojenik) kütle miktarı, insanlar, hayvanlar ve bitkiler de dahil olmak üzere Dünya'daki tüm yaşamın ağırlığını aştı. Antropojenik kütle veya insan yapımı kütle, insanlar tarafından yapılan cansız katı nesnelerin içine gömülü malzemeleri ifade eden bir kavram.

Küresel biyokütle 1120 Gt(1Gt= 109 milyar metrik ton) kadar. Bu tanım dünya üzerindeki tüm yaşamın kuru ağırlığını ifade eder ve bitkiler, hayvanlar, bakteriler, mantarlar, tek hücreli organizmalar ve ilkel mikroorganizmaları kapsar. Tüm insanlık, küresel canlı biyokütlenin yalnızca %0,01’ini oluştururken, 1900 ile 2020 yılları arasında insan nüfusu tarafından üretilen antropojenik kütle 1154 Gt’ye ulaştı ve böylece insanlığın ürettiği “yapay” kütle miktarı yaşamın ürettiği “doğal” kütle miktarını tarihte ilk kez geçmiş oldu. 

Bu miktarın 549 Gt kadarı betondur. Beton, en sık kullanılan yapı malzemesi olup, sudan sonra dünyada en fazla kullanılan ikinci maddedir. 92 Gt kadarı tuğladır. Her yıl yaklaşık 1.5trilyon tuğla üretilmekte ve bu yıllık üretimin %85’inden fazlası Asya’dan gelmektedir.386 Gt kadarı agregalardır. Bunlar inşaatta kullanılan kum, çakıl, kırılmış taş ve cüruf gibi parçacıklı malzemelerdir. Agregalar, dünyada en çok çıkarılan malzemelerdir. 39 Gt kadarı metallerdir. Bronz çağından beri, metal malzemeler insan kültüründe giderek daha belirgin hale gelmiştir. Örneğin, demir, çelik gibi alaşımlarda en yaygın kullanılan metaldir.65 Gt kadarı asfalttır. Bu malzeme, petrolün yarı katı bir hali olup, genellikle yollar için agregalarla karıştırılarak kullanılıyor. Antropojenik kütlenin son 23 Gt’luk kısmını ise geri dönüşüm kutularının üzerinde yazanlardan da bildiğimiz cam, plastik ve ahşap malzemeler oluşturuyor. Üstelik mevcut tüm plastiklerin ağırlığı (yaklaşık 8 Gt kadar), tüm hayvanlar aleminin toplam ağırlığının iki katından fazla.

İnsanlar dünyaya hükmetmeye devam ettikçe, maddi çıktımızı çevreleyen sorular da artıyor. İnsan yapımı kütlenin yıllık artış miktarı yılda yaklaşık 30 Gt kütle kadar. Bu, insan yapımı kütleye dünyadaki her insanın her hafta kendi ağırlığı kadar katkı yaptığı anlamına gelir. Birikim oranları arttıkça, insan yapımı kütlenin miktarının 2040 yılına kadar küresel canlı biyokütlenin neredeyse üç katına çıkacağı öngörülmekte.Bu gidişat, insan katkılarının dünyayı etkileme hızının ve büyüklüğünün endişe verici bir hale geldiğini gösteriyor.

İletişim perspektifinden bakıldığında ise kültür sürekli bir anlam üretim ve aktarım sürecidir. Toplumlar, dil, medya ve teknoloji aracılığıyla bilgiyi şekillendirir, paylaşır ve dönüştürür. Özellikle dijital çağda, sosyal medya, yapay zekâ ve bilişim teknolojileri kültürel üretimi hızlandırmış, etkileşimi küreselleşti. Bilişim açısından ise kültür, yalnızca insan düşüncesinin ürünü değil, aynı zamanda veri, algoritmalar ve dijital ağlarla şekillenen bir yapı haline gelmiştir. Kültürel miras artık sadece fiziksel nesneler veya yazılı metinler değil, aynı zamanda dijital platformlardaki içerikler, yazılımlar ve sanal topluluklar tarafından da taşınmaktadır.

Bunun anlamı, bir yandan dünyayı antropojenik kütle ile doldururken bir yandan da insanların zihinlerini ileti bombardımanına maruz bırakarak dezenformasyon ile dolduruyor olmamızdır. Geçen haftaki yazımda da bahsettiğim gibi tipik bir sosyal medya platformunda maruz kaldığımız ileti miktarı anlamlı bir şekilde değerlendirebileceğimiz miktarın çok ötesine taşmış durumda. Bu hiç iyi bir gidişat olarak görülmüyor.