Serbestlik vs. Gerçek Özgürlük

Elinizde sigara. Daha kahvaltı yapmamışsınız ama ciğerlerinize duman dolmuş. Vücudunuz sigara dumanıyla yıkanmış. Saçlarınızın her bir teli sigarayla hemhal olmuş. “Benim tercihim” diyorsunuz, “kimse karışamaz!” Haklısınız, serbestsiniz: Yasak yok, engel yok, dilediğinizi yapabiliyorsunuz. Fakat o sigara elinize neden geldi? Sizin seçiminiz miydi gerçekten, yoksa yıllar önce okul yolunda gördüğünüz, reklamlarda parlatılmış, sosyal medyada havalı gösterilmiş bir alışkanlığın sürüklediği bir otomatik hareket mi? “Kimse sabah uyanıp ‘vücudum nikotin istiyor, ne kadar mantıklı’ diye karar vermez.”

Dikkat ederseniz ''serbestsiniz'' dedim, ''özgürsünüz'' demedim. Ayrım yapma ihtiyacı hissediyorum. Bir tarafta serbestlik diğer tarafta ''gerçek özgürlük''. Bu, sadece “yapabilmek” değil, aynı zamanda “yapmamayı da seçebilmek” anlamına geliyor. Bir bağımlının sigarayı eline alması bir eylemdir, evet; fakat o eylemin arkasında özgür bir irade yoksa, buna gerçekten özgürlük diyebilir miyiz?

DEVLETİN ROLÜ: YASAKÇI MI, YOL AÇICI MI?

Bu noktada devlete dönelim. Bir sosyal devletin görevi yalnızca vergi toplamak ve yol yapmak değildir; vatandaşının potansiyelini açığa çıkarma sorumluluğu da vardır. Yasaklar koymakla yetinilmemeli, gerçek özgürlüğün önü açılmalı. Nasıl mı?

• Sigarayı pahalı hale getirerek: Evet, fiyatlar caydırıcı olmalı. Bütçenizi tüketen bir bağımlılık, bireysel tercihin değil, ekonomik zorunluluğun eseri olur. ''Ne pahasına olursa olsun sigara almalıyım'' düşüncesine gark olmuş birisi eninde sonunda bir alışkanlıktansa bir bağımlılıkla karşı karşıya olduğunu anlayacaktır. 

• Satışını zorlaştırarak: Okul önünde, kafelerin hemen kapısında, çocukların göz hizasında sigara satışı olmasın. Sadece çocuklar mı? Elbette hayır. Özgür iradenin işlemesi çocuklarda gerçekten zor. Ama kan şekeri dalgalanmaları, çeşitli metabolik hastalıklar ve duygu yönetimi zaafiyetleri yetişkinlerin özgür iradesini de sakatlıyor. 

• Bıraktırma merkezlerini çoğaltarak ve güçlendirerek: İnsanlara “bırak, kurtul” demek kolaydır; asıl mesele onların yanında durup süreci kolaylaştırmaktır. Daha iyi hekimler, daha erişilebilir merkezler, daha güçlü destek hatlarıyla… 

• Sivil toplumu harekete geçirerek: Sigarasız yaşamı teşvik eden kampanyalar, gençlere nefes almanın değerini hatırlatan girişimler yaygınlaşmalı. Sigara bağımlılığına karşı toplumu cihazlandırmak için spora, sağlıklı yaşama erişim kolaylaştırılmalı. 

• Toplum psikolojisini güçlendirerek: Kişinin sağlıklı bir çevrede yaşama hakkının gereğini yaparak, psikolojik destek almasını kolaylaştırarak daha güçlü yurttaşlar yetiştirilmeli. 

YASAK MI, KORUMA MI?

Bu noktada “Özgürlük elden gidiyor!” diyen bir ses duyabiliriz. Fakat burada bahsettiğimiz özgürlük, balkonunda tek başına sigara içen yetişkine karışmak değil. Bahsettiğimiz, daha çocuk yaşta bağımlılığa çekilen, ileride bırakmak için yıllarca çabalayacak insanların hayatının baştan gölgelenmesini önlemek. Unutmayalım ki sigara bağımlılığının sonucu geri dönülmez hastalıklar, yaşam kalitesi düşüklüğü, kişinin veriminin düşmesi... Tüm bunların kamusal sonuçları var. Kamu olarak tek bir yurttaşımıza bile sahip çıkmanın gerekliliği bizi sigarayla mücadeleye zorluyor, zorlamalı. 

Serbestlik, bir fiilin engellenmemesi demektir; gerçek özgürlük ise kişinin potansiyelini gerçekleştirme şansı bulmasıdır. Sigara bağımlılığı, bireyin seçim yapma yetisini kemirir; bedeniyle beraber iradesini de tutsak eder. İşte devletin görevi, serbestliği gerçek özgürlüğe dönüştürmektir: Yani insanların gerçekten seçme şansı olduğu, bağımlılığın esaretine mahkûm olmadığı bir toplum kurmaktır.

DAHA ÖZGÜR BİR GELECEK 

Sigarasız bir gelecek yalnızca daha sağlıklı değil, daha eşit, daha üretken ve daha umutludur. Çünkü gerçek özgürlük, nefes almakla başlar. Devletin sigara fiyatlarını artırması, satışını zorlaştırması, bırakma desteklerini yaygınlaştırması ve sivil toplumu bu yönde harekete geçirmesi yasakçılık değil, özgürlük mücadelesidir.

Sigarasız bir toplum nefes alan, üreten ve potansiyelini gerçekleştiren bir toplumdur.