Dünya Kooperatifçilik Günü’nde Atatürk’ü Hatırlatmak

Emperyalizme karşı verdiği Kurtuluş Savaşı’yla mazlum milletlere umut ışığı olan Türkiye, ekonomide planlı kalkınma modelini başarıyla uygulamış, iktisadi alanda da örnek olmuştur. 

Cumhuriyetimiz, kurumlaşma anlamında da önemli başarılara imza atmıştır.

Kalkınmanın önemli unsurlarından birisi de kooperatif olmuştur.

100. yılını kutladığımız Cumhuriyetimizin kurucusu büyük önderimiz Gazi Mustafa Kemal Atatürk, kooperatifleşme konusuna önderlik yapmıştır.

Atatürk, kooperatifçiliği önemli bir kalkınma aracı olarak görmüş, ülkemizde gelişip yaygınlaşması için ömrü boyunca çalışmıştır. Bizzat üye olarak, kooperatif kurarak, öneriler ve yasalar geliştirerek bu konuya ciddi bir biçimde ağırlık vermiştir. Atatürk, 1925 yılında Ankara’da kurulan Ankara Memurlar Tüketim Kooperatifi’ne İsmet İnönü ile beraber 1 ve 2 numaralı üye olmuştur. Dünyada Atatürk’ten başka bizzat iki kooperatif kurmuş başka bir Cumhurbaşkanı bulunmamaktadır.

Cumhuriyet kurulduğunda kooperatif sayısı 2 iken, 1938’de bu rakam 600’e çıkmıştır. Ortak sayısı da 175 binlere ulaşmıştır.

Öte yandan kooperatifçilik üniversitelerde ders olarak okutulmuş, bu konuda çeşitli dergi ve kitaplar yayımlanmıştır. 1930’lu yıllarda İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’nde G. Kessler’e kooperatifçilik dersleri verdirilmiştir. Kessler, bu konuda şunları belirtmektedir: 

“Bugün dünya üzerinde ekonomik gücünü özençle baktığımız hiçbir ülke yoktur ki, o ülkenin ekonomisi kooperatifçiliğin omuzlarında yükselmemiş olsun.”

Prof. Dr. Mustafa Kaymakçı’nın aktardığına göre, Atatürk, tarımsal kooperatifçilik düşüncesine de ışık tutmuştur. Özellikle çiftçilerin kooperatifleşmesi konularında konuşmalar yapmış, yasaların çıkarılmasında egemen rol oynamıştır:

“Ben de çiftçi olduğumdan biliyorum, makinesiz ziraat yapılmaz, el emeği güçtür, Birleşiniz. Böylece makine alınız” (24 Ağustos 1925, Kastamonu).

“Bu sene zirai kooperatif teşkilatına başlanmış olması, bilhassa memnuniyetimize mucip oluyor. Bu kooperatifleri memleketin her tarafına teşmil etmeyi ziyadesiyle iltizam ediyoruz” (1 Kasım 1929, TBMM açış konuşması).

21 ARALIK DÜNYA KOOPERATİFÇİLİK GÜNÜ

Önce İlke Çağdaş Avukatlar Grubu Yürütme Kurulu Üyesi ve Türkiye Barolar Birliği İstanbul Delegesi Av. Ramazan Çakmakcı, İstanbul Barosu’nda gerçekleştirilen ve Cumhuriyet’in kazanımlarının ele alındığı etkinlikte “İzmir İktisat Kongresi, Atatürk ve Kooperatif” başlıklı bir sunum gerçekleştirdi.

Çakmakcı, aynı zamanda İstanbul Barosu bünyesinde “Kooperatif Hukuku Komisyonu”nun kurulmasına Av. Ali Başaran ile birlikte öncülük etmiş bir avukat.

Sunumunda önemli noktaları vurguladı. Atatürk’ün kooperatifçiliği bir kalkınma ve dayanışma modelinden daha öte Türk Devriminin ekonomik modeli olan ‘Karma Ekonomi’nin temeli olarak gördüğünü ve Atatürk’ün kooperatifçilik mücadelesinin bu şekilde görülmesi ve okunması gerektiğini söyledi.

İzmir İktisat Kongresi’nde ortaya konan “emek Misak-ı Millisi”, iktisadi bağımsızlığın ve karma iktisat yaklaşımının şirketler hukukundaki karşılığı ‘Kooperatif Şirket’. 

Türk Devriminin iktisadi yönü kooperatifçilik konusu kavranmadan tam olarak anlaşılamaz.

Ünlü tarihçi Profesör Herbert Meizig, Atatürk için “Dünya tarihini araştıracak olursak, söylemi ile eylemi birbirine onunki kadar uyan hiçbir devlet adamı bulamayız” diyor.

Atatürk’ün kooperatif konusunda ne söylediyse onu bizzat gerçekleştirdiğini ve sözünün arkasında durmayı tüm halkına bizzat gösteren Atatürk’ün devrimci karakterinin herkese örnek olması gerektiğine vurgu yapan Çakmakcı, özellikle büyük Kahramanmaraş depremlerinde yıkılan şehirlerdeki halkın Atatürk’ün ekonomik modeli olan ‘Kooperatifçilik’ ile ayağa kaldırılabileceğini ve bunun için tüm kitle örgütlerine ve meslek kuruluşlarına 21 Aralık Dünya Kooperatifçilik Günü’nde Atatürk’ü ve Kooperatifçiliğini Cumhuriyet’in 100. yılında yeniden bir model olarak önerdi.

Ekonomik buhranın derinleştiği bu koşullarda Atatürk’ün ekonomik kalkınma modelinin günümüz şartlarına uygun bir şekilde yeniden hayata geçirilmesi gerekmektedir. Üretim, dayanışma ve hep birlikte kalkınma anlamında kritik bir yer teşkil eden kooperatifler de bu anlamda oldukça önemlidir.

Kooperatifçilik düşüncesine ve pratiğine çok önemli katkılarda bulunan bilim insanı Prof. Dr. Ayhan Çıkın hocamızı da saygıyla anıyor, “Türkiye tarımsız, tarım kooperatifsiz kalkınamaz” sözlerini bir kez daha hatırlatmak istiyorum.

Kaynakça:

-Prof. Dr. Ayhan Çıkın, Atatürk Dönemi Ekonomi Politikaları ve Kooperatifçilik, Yar Müdafaa-i Hukuk Dergisi, Kasım 2003, Sayı: 62, s. 25-32.

-Prof. Dr. Ziya Gökalp Mülayim, Atatürk’ten Bugüne Kooperatifçilik, Yetkin Yayınları, 1998.

-Cazim Gürbüz, Atatürk Ekonomisi ve Beş Destan Adam, Asya Şafak Yayınları, 2. Baskı, 2011.