Kayıt Dışı Ekonominin olumsuz etkileri

Kayıt dışı ekonominin çok fazla olumsuz etkisi vardır. Başlıcalarını kısaca şu şekilde sıralayabiliriz:                      

- Vergi ve prim kayıpları

Kayıt dışı ekonominin en önemli olumsuz etkilerinden birisi, devletin temel gelir kaynağı olan vergi gelirlerinin azalmasıdır. Bazı ekonomik faaliyetlerin kayıt dışında kalması, vergilerin eksik ya da hiç ödenmemesine neden olmakta ve sonuçta devletin vergi gelirlerini de azaltmaktadır. Devletin vergi gelirlerinin azalması sonucu doğan bütçe açıkları ya borçlanma ya da para basma yoluyla karşılanır. Bütçe açıkları, borçlanma yoluyla karşılandığı takdirde faiz oranları yükselmekte dolayısıyla özel sektörün yatırım maliyetlerini artırarak yatırımların azaltmasına neden olmaktadır. Yatırımların azalması, işsizliği artırarak işsiz kitlelerin kayıt dışı ekonomide çalışmasına neden olmaktadır. Bütçe açıklarının borçlanma yoluyla karşılanması sonucu artan faiz oranları nedeniyle kamu borçlanma maliyetini de artırmakta dolayısıyla bütçe açıkları daha da artmaktadır. Bütçe açıklarının merkez bankası aracılığıyla para basılarak karşılanması, enflasyon oranını yükselmesine dolayısıyla gelir dağılımının bozulmasına neden olmaktadır.Kayıt dışı istihdamın en büyük zararlarından biri; devletlerin vergi geliri (kurumlar vergisi ve gelir vergisi), sosyal güvenlik primi ve işsizlik sigortası primi gibi alanlardaki gelirlerinin düşüşü olmaktadır. Vergi gelirlerinin düşüklüğü; bütçe açıklarını ve kamunun borç stokunu artırırken, sosyal güvenlik primi eksiklikleri, yurttaşların kaliteli ve ücretsiz sağlık hizmetlerine erişimini güçleştirmekte, sosyal güvenlik kurumlarının açıklarını ve bütçeden bu kurumlara yapılması gereken aktarımları artırmaktadır. İşsizlik sigortası primlerinin eksikliği ise çalışanların işsiz kaldıkları dönemde alabilecekleri işsizlik maaşı miktarını ve süresini azaltmasına neden olmaktadır.

Kayıt dışı ekonomi sayesinde bazı kişiler vergi dışı kalmış gelir elde etmiş olurlar. Bundan dolayı vergisini tam ödeyenlerle ödemeyenler arasında adaletsiz bir durum ortaya çıkmaktadır. Vergi yükünün adaletsiz dağılımı gelir dağılımında da adaletsizliğe neden olur.

Kayıt dışı ekonomide faaliyet gösteren firmalar, sosyal güvenlik primi ödemedikleri için emekli aylıkları azalmakta, sosyal güvenlik gelir gruplarına devletten sağlanan sosyal transferleri de sınırlayabilir. Azalan sosyal transferler, düşük gelirli grupların yaşam şartlarını daha da zorlaştırarak, sosyal ve siyasal huzursuzluklara neden olabilir.

- İstatistiksel verilerde sapmalar

Kayıt dışı ekonominin başlıca olumsuz etkileri işsizlik oranı, gelir düzeyi gibi makro ekonomik değişkenlerde belirsiz ve güvenilir olmayan tahminlere neden olmasıdır. Geniş hacimde bir kayıt dışı ekonomi, işsizlik, milli gelir vb. resmi makroekonomik büyüklükleri çarpıtarak, bu verilerin güvenilirliğini azaltır. Bu verilerden yola çıkılarak oluşturulan ekonomik politikaların etkinliğini sınırlayabilir ya da tamamen ortadan kaldırabilir. Çünkü yeterince etkin parasal ve mali politikalar oluşturulabilmek için üretim ve istihdam gibi anahtar istatistiklerde belirli bir kesinliğin olması şarttır.Kayıt dışı ekonomi nedeniyle ülkede var olan ekonomik faaliyetlere dair verilerin olduğundan daha farklı bir şekilde yansıması ve raporlanması söz konusu olmaktadır. Bu farklılık ise ekonomik politikası oluşturma ile görevli olan kişilerin ülkenin mevcut ekonomik problemleri konusunda eksik veya hatalı bilgilendirilmesi sonucunu doğurur. Bu eksiklik veya hata durumu ise çözüm için kullanılacak olan araçların etki boyutunda farklılaşmaya neden olur. Dolayısıyla uygulanan politikalarla çözüme ulaşmak oldukça güçleşir. Buna ek olarak yanlış ve hatalı bilgiler nedeniyle uygulanan politikaların ülkede daha farklı ekonomik sorunlara yol açması da olası bir durumdur. Devlet tarafından uygulanan bu politikaların yeni ekonomik sorunlara neden olması ise hali hazırda var olan güvenin azalması ile birlikte ekonomik anlamda devlete güveni azaltmakta ve ekonomik anlamda kriz ortamının oluşmasına yol açabilecek bir gelişme olarak karşımıza çıkar.

- Haksız Rekabete Neden Olması

Daha önce sayılan hususlarla birlikte, kayıt dışı ekonomi, piyasadaki serbest rekabetin de bozulmasına neden olur.

Kayıt dışı ekonomide faaliyet gösteren firmalar yakalanmadıkları sürece yasal yükümlülüklerden kurtulacağı için, kayıtlı firmalara oranla daha rekabetçi bir fiyat politikası izleyebilirler. Ürettikleri mal ve hizmetleri piyasa fiyatından daha düşük bir fiyattan satmak suretiyle satış hacimlerini ve kârlarını artırabilirler.

Hem olmazsa olmaz olarak nitelendirilebilecek unsurların pahalı olması hem de ticari faaliyetlerin küreselleşmenin etkisi ile daha büyük ancak daha fazla rekabet içeren bir hale dönüşmesi de bunun kayıt dışı ekonomi ile gücü kırılan işletmeler tarafından yürütülmeye çalışılması bu işleri oldukça zora sokmaktadır. Bu bağlamda kayıt dışı ekonominin Türkiye’de ekonomik sistem üzerinde yatırım açısından daraltıcı bir etkisi olduğundan söz etmek mümkündür. Buna karşın yapılan uygulamalar ödenen vergiler, ham madde veya teknoloji maliyetleri gibi durumlar düşünüldüğünde bir işletmenin yatırım yapabilmesinin ancak kayıt dışı ekonomik faaliyetlerle veya muafiyet ve istisnalarla sağlanmasının Gelirleri azalmakta, bu nedenle çalışanlarına yeterli düzeyde ücret vermeme gibi bir durumla karşı karşıya kalmaktadırlar. Bu da çalışanların ücret artışı talep etmelerine, hem de bu taleplerini iletmek ve gerçekleştirebilmek için sendikalara asar koymalarına sebep olmaktadır. Eğer kişilerin işletmelerden istediğini bulamaması ile hem işveren ve işçi arasında hem de sivil toplum örgütleri ile işçi ve işverenler arasındaki ilişkileri zayıfladığı kaydedilmektedir.

Kayıt dışı istihdamın çalışanlar açısından bir diğer zararı da hiçbir yasal güvencelerinin olmamasıdır. Gerek ücretlerinin zamanında ödenmesi konusunda, gerekse çalışma saatleri ve haftalık/yıllık izinler konusunda hiçbir güvencelere sahip olmayan kayıt dışı çalışanlar, tamamen işverenin inisiyatifine/insafına kalmaktadırlar. Kayıt dışı çalışanların sendikalaşma gibi bir hakları da olmayacağı için ücret artışları ve sosyal haklar konusunda işverene karşı herhangi bir yaptırım güçleri de bulunmayacaktır.