Ekonomi ve Siyaset manzaraları

Merkez Bankası Başkanı geçen haftaki toplantısında salt dönem sonu enflasyon beklentisini % 21’den % 24’e yükseltmekle yetinmedi, aynı zamanda enflasyonun sebepleri hakkında da önemli açıklamalarda bulundu.

Mehmet Şimşek ve hükümet erkânı ile aynı görüşü yansıtan Merkez Bankası başkanı, devamlı talebi kısmak amacıyla parasal sıkılaştırma üzerinde durdu. O zaman Merkez Bankası Başkanına sormalı: “Peki, Sayın Başkan, eğer sorun talep yönünden kaynaklanıyorsa, şimdiye dek hemen hemen her alanda talep öylesine baskılandı ki, insanlar, özellikle de gelecek neslin sosyal sermayesi yok edilecek kadar açlığa ve yoksulluğa sürüklendi, fakat enflasyon bir türlü güven verecek şekilde durmuyor, nedir bunun sebebi?”

Meselenin özünde düşünce yanlışlığının yattığı kanaatindeyim.

Enflasyon tabii ki, talepten de etkilenir, ancak Türkiye’nin müzmin enflasyonunun temel sebebi dış kaynaklı hammaddeye dayalı geri sanayi yapılanmasıdır.

Şöyle ki, 1961 Anayasası ile uygulamaya koyulan korumacı ve ithal ikameci kalkınma programı mutlak kapalılıkla uygulandığı için gerekli teknolojik atılım yapılamamış olduğundan, 1980 yılına geldiğimizde Özal yönetimi “sıcak para operasyonu”na yönelmek zorunda kalmıştır. Bu basit tarihsel olgu dahi bugünün temel sorununu anlamamıza yetmektedir. 

Örneğin, Devletçilik dönemine baktığımızda, onlarca fabrika açılarak tarihin en güçlü kalkınma hamlesi yapılmış olduğu halde, nasıl oldu da bu denli yüksek ve süreğen enflasyon sarmalı yaşanmadı, diye düşündüğümüzde, 1929 kapitalist krizin dünya hammadde fiyatlarının gerilettiği ve girdi maliyetlerinin düşük olduğu bulgusuna ulaşırız.

Ne var ki, her dönemde böylesi uygun girdi maliyetleri ile karşılaşmak olası değildir.

Aslında mesele sanayi yapısının dış girdi bağlantısının en uygun düzeyde tutulabilmesidir. 1960’larda planlama döneminde giriştiğimiz sanayileşme hamlesinde “montaj emperyalizmi” yaşandığı içindir ki, bugünlere sarkan sanayi yapımız büyük çapta dış girdiye dayanmaktadır.

Sanayi yapısı bu denli dış girdiye dayandırılmış bir ülke iki önemli sorunla boğuşur.

Birincisi, sanayi üretim maliyeti döviz fiyatına bağlanmış olur, ikincisi de, ihracatında teknoloji yoğun ürünün sanal getirisinin büyük bölümü ithal maliyetleri ile silinmiş olur. Böylece, ülke hem maliyet enflasyonu hem de müzmin cari açık sorunları ile boğuşmaktan başını kaldıramaz. Durum bu olunca, çaresizce talep baskılaması yoluna savrulunur.

2000 IMF-Derviş programı bu süreci adeta müzmin reçete olarak önümüze koydu dayattı ve kabul ettirdi. Şöyle ki, 2000 programı, küresel atıl finans kapitale Türkiye kapısını açabilmek için Orta Vadeli Program (OVP) olarak anılan parasal hedefleri benimsememizi zorladı.

OVP’nin ruhu, ekonominin alt-yapısının ihmal edilerek, öncelikle kamu kesimi borçlanma gereksinimi, yani bütçe açığı, dolayısıyla enflasyon faiz haddi ilişkisi ve bu bağlamda cari denge, daha doğrusu cari açık etrafında dolandırdı. Burada ekonominin kalkınma sorunu kenara koyuldu, yurt dışından gelecek sıcak paranın zarar görmemesine odaklanıldı. 

Böylesi parasal projenin ülke kalkınması ile doğrudan bir ilişkisi olmadığı gibi, bunun da ötesinde, tam tersi, ülke kaynakların reel yapılanmaya yönlendirilmeden, finansal operasyonlarla dış ekonomilere aktarımını öngörür. İşte Mehmet Şimşek ve Merkez Bankası operasyonlarının Türkiye için biçtikleri gömlek budur. 

Talep kısılarak enflasyonu önleyelim de, bu maliyetin karşılığında ekonomik hamle yapılacak mı? OVP’ye göre böylesi bir gelişme sürecinin beklenmesi olası gözükmüyor. O zaman sorulmaz mı: Neden ve hangi amaçla halkın büyük bölümünü büyük sıkıntılarla baş başa bırakıyoruz da, yetersiz beslenme ve yetersiz sağlık hizmetleri ile toplumun büyük kesiminin geleceğini tehlikeye atarak, toplumsal olarak önlenemez bir sosyal maliyet sorunu ile istikbalimizi karartıyoruz? 

Meselenin böylesi oldukça karanlık bir mecraya sürüklenmesinde doğrudan siyasileri sorumlu tutmak bizi salaha çıkarmaz. Zira siyasiler dört yıllık saadetlerine ve emekliliklerine odaklanır. Dört yıllık süre ise ne kalkınma ne de toplumu ıslah projelerinin yapılması ve uygulanabilmesi için yeterlidir. Uzun vadeli programlar üniversiteler tarafından tasarlanır ve planlama daireleri tarafından siyasete tavsiye edilerek yansıtılır.

Böylesi yapılanma bir siyasi dönemden çok daha uzun planlama ve uygulama dönemini kapsar. AKP iktidarının böyle bir şansı vardı, fakat mevcut iktidar bir yandan ekonomiyi kısa sürede kâr getiren ve siyasete sermaye alt-yapısı oluşturan inşaat sektörüne yönelerek, diğer yandan da yine kendisine siyasi alan sağlarcasına anlamsız şekilde toplumun kültür ve davranış kalıplarında gerici ayarlama işleri ile uğraşarak iktidar süresini uzatmaya çalıştı. Evet, siyasi kadronun iktidar süresi uzatılmış oldu, hem de iktidar mensup ve yandaşları tarafından oldukça başarılı görülen bazı projelerle.

Güzel de, toplumu bölen ve salt bir çevreye o da bazı çirkin yandaşlık eğilimleri gösteren kesimlerin iktidar süreleri uzadı, peki bugün neredeyiz? Suriye’nin altı üstüne getirilirken, Batılı ülkelerden oluşan toplantıda Suriye meselesi tartışılırken, komşusu olarak Türkiye’ye yer verilmemesini nasıl sindireceğiz? Kısacası, mevcut siyasi kadro iktidar süresini uzatmış oldu, ama neyin pahasına ve kimin yararına!