CBDC

Merkez Bankası Dijital Parası (Central Bank Digital Currency - CBDC), bir merkez bankası tarafından ihraç edilen ve genellikle ulusal para birimi cinsinden dijital bir para birimidir. CBDC'nin dijital olması, geleneksel kâğıt veya madeni para yerine dijital bir varlık olarak kullanılabilir olmasını sağlar.

Bu para, blokzinciri teknolojisi kullanılarak elde edilen Bitcoin ve türevleri olan altcoinlerin benzeri işlevlere sahip olan fakat tamamen merkezi bir sistemde çalışan para sistemleridir. Bilindiği gibi Bitcoin para birimi, geleneksel finansal sistemin 2008 yılında büyük bir kriz geçirmesinden sonra bu sisteme alternatif olarak önerilmiş merkeziyetsiz bir ödeme sistemdir. 

CBDC'nin görünürdeki çıkış amacı, dijital ödemelerin ve finansal işlemlerin daha etkin bir şekilde yönetilmesi, finansal dahil edilme ve ödeme sistemlerinin modernleştirilmesi, nakitsiz topluma geçiş sürecinde bir araç olması gibi çeşitli faktörlere dayanıyor. CBDC, merkez bankasının doğrudan kontrolü altında olduğu için, mevcut finansal sistemde daha fazla güvenilirlik ve istikrar sağlama potansiyeline sahip olabileceği varsayılıyor. 

CBDC'nin temelde iki farklı türü bulunuyor. Bunlar perakende CBDC ve toptan CBDC’dir. Perakende CBDC, bireyler ve işletmeler tarafından doğrudan kullanılabilen bir formdur. Bir merkez bankası tarafından dijital cüzdanlar veya ödeme uygulamaları aracılığıyla dağıtılabilir. Toptan CBDC ise finansal kurumlar arasında büyük miktarlarda para transferi için kullanılır.

Öte yandan, ironik bir şekilde bankacılık sisteminin olmadığı, tarafların birbirine güvenmesine gerek duyulmayan bir ödeme sistemi öneren Bitcoin blokzinciri sisteminin merkeziyetsiz yapısına tezat olarak yine blokzinciri teknolojisi kullanarak merkez bankası kontrolünde bir sistem ortaya koyuyor. Bu sistemin denemelerini yapan ilk ülke tabii ki Çin oldu. Milyarlarca vatandaşını gerek sosyal medya gerekse kamera ve yüz tanıma sistemleri gibi teknolojik araçlar sayesinde sürekli gözetim altında tutan Çin devleti, vatandaşları için bir kredilendirme sistemi geliştirerek kimlerin hangi sosyal imkanlardan ne ölçüde faydalanabileceğini, hangi sınırlara kadar seyahat edebileceğini, ne zaman tatil yapacağını vs. belirleyebiliyor. İstenmeyen davranışlarda bulunanların kredilerini kısıtlayacak cezalandırabiliyor. 

CBDC'nin uygulanması ve etkileri hakkında farklı görüşler bulunmaktadır. Bazıları, finansal sistemdeki ödemeleri hızlandırabileceğini ve maliyetleri düşürebileceğini düşünürken, diğerleri ise gizlilik endişeleri, siber güvenlik riskleri ve mevcut bankacılık sisteminin istikrarı gibi konularda endişelerini dile getirir.

Bu endişeleri biraz daha detaylandırmak gerekirse şunları söyleyebiliriz:

Gizlilik Endişeleri: CBDC'lerin kullanımıyla birlikte, merkez bankalarının veya devletin bireylerin finansal işlemlerini izleme, sınırlama ve yönlendirme yeteneği artabilir. Bu durum, bireylerin özel finansal bilgilerinin gizliliği ve harcama özgürlüğü konusunda endişelere yol açabilir. Örneğin, maaşınızı aldığınızda onunla istediğiniz herhangi bir şeyi değil sadece profilinize uygun olan ve izin verilen ürünleri veya hizmetleri alabilirsiniz. 

Siber Güvenlik Riskleri: Dijital para birimleri, siber saldırılara maruz kalma riski taşır. CBDC'lerin güvenliği konusundaki endişeler, kullanıcıların hesaplarının hacklenmesi veya diğer kötü niyetli faaliyetlere maruz kalma riskini taşır. Dijital ortamlarda parasal işlemler yapmayı tercih etmeyenler veya zorluk yaşayanlar hatalı işlemler yapabilir veya oltalama gibi yöntemlerle kandırılabilirler. 

Bankacılık Sisteminin Değişimi: CBDC'lerin kullanımı, geleneksel bankacılık sisteminde önemli değişikliklere neden olabilir. Bankaların mevcut rolü ve fonlama kaynakları gibi konularda belirsizlikler ortaya çıkabilir. Bu da finansal istikrarı etkileyebilir. Örneğin, bankaların mevduat tabanını etkileyebilir veya kredi verme alışkanlıklarını değiştirebilir. Ben böyle bir sistemi mevcut bankacılık sistemini oldukça dar bir kapsama iteceğini düşünüyorum. 

Teknolojik Altyapı Zorlukları: CBDC'lerin altyapısının oluşturulması ve yönetilmesinde teknik zorluklarla karşılaşabilir. Bu zorluklar yeni teknolojilerin benimsenmesi, güncellemelerin sağlanması ve sistemlerin güvenliğinin sağlanması gibi konuları içerir. 

Son zamanlarda aralarında ülkemizin de bulunduğu birçok ülke, CBDC'nin potansiyelini araştırma ve geliştirme çalışmaları yapmaktadır. Bu, gelecekte CBDC'nin küresel olarak daha yaygın bir şekilde kullanılması ihtimali çok yüksek anlamına geliyor.