Dijital Sosyoloji

Dijital sosyoloji, dijitalleşmenin getirdiği değişim ve dönüşümlerin iletişim, bilişim, veri bilimi, ekonomi ve sosyoloji bağlamında incelenmesidir. Bu incelemelerde kullanılacak temel yöntem ise nicel ve nitel yöntemlerin bir karmasıdır. 

Uzun yıllardır bilişim kavramlarının iletişim açısından önemine değiniyorum. “İletişime bilişim yaklaşımı” diye açıklamaya çalıştığım birtakım kavramlar zinciri üzerinde düşünceler üretiyorum. Bu zamana kadar bir noktanın eksik kaldığını ve anlaşılmadığını görüyorum: Teknolojinin toplum ve birey üzerindeki etkisini incelerken temelde yaptığımız şey, onu bizim dışımızda olan ve olumsuz etkileyen bir etken olarak algılamak. Bunu söylerken teknolojiyi olumlamamız gerekir anlamında bir şey söylemiyorum. 

Teknoloji insan ürünüdür ve sanat veya spor gibi diğer başka insan ürünlerinde olduğu gibi insan düşüncesiyle ortaya çıkarılmıştır. Yine başka insan ürünlerinde olduğu gibi işe yarayan veya yaramayan, olumlu veya olumsuz yönleri bulunabilir. Teknolojiyi salt faydalı veya salt zararlı bir ürün olarak yargılamak ve sınıflandırmak doğru değildir. 

Burada önemli olan, teknolojinin tüm bileşenlerini (donanım, yazılım ve ağ) anlayarak onun toplum ve birey üzerindeki etkilerini onu yine insanın kendisinin ürettiğini unutmadan, araştırmaktır.

Teknolojiyi kullanmamızı sağlayan fizik ve matematik kuramları yanında (bunlara kimya, biyoloji ve anatomiyi de dahil edebiliriz) sosyoloji, ekonomi ve iletişim kuramları da bulunmaktadır. Bizim bütün bunların bir harmanını yapmamız gerekiyor. Bahsettiğim alanlardaki hiçbir kuram tek başına günümüzde yaşadığımız toplumsal ve teknolojik etkileşimleri açıklamaya yeterli değildir. İletişim kuramları, elektrik çağının (endüstri 3.0) kuramlarıdır. Aynı şekilde sosyolojik ve ekonomik kuramlar da öyle. 20. Yüzyılın temel problemlerine cevap vermeye yönelik geliştirilmişlerdir. 

21. Yüzyıl endüstri 4.0’a geçiş dönemidir. Ancak 20. Yüzyıl kavram ve kuramlarının etkisi çok yoğun olarak üzerimizde hissedilmektedir. Bu kavram ve kuramları 21. Yüzyıl bakış açısıyla yeniden yorumlamanız gerekmektedir. Bunun için tıpkı 19. Yüzyıl sonu ve 20. Yüzyıl başlarında toplumu incelemek ve anlamak için yapılan çalışmalarda olduğu gibi sosyolojik araştırmalara yönelmemiz gerekmektedir. Fakat burada önemli bir husus vardı. Bu araştırmaları yaparken 20. Yüzyıla ait araştırma yöntemlerini mi kullanacağız? 

Günümüzde topluluklar, cemaatler sanal olarak tanımlanıyor. Fiziki olarak hiç bir araya gelmemiş insanlardan oluşabiliyor. O zaman bu tür toplulukları araştırırken geleneksel yöntemlerin yetersizliği ile yüzleşiyoruz. 19. ve 20. Yüzyılın araştırmalarının sonuçlarının kuramlaştırıldığını ve 21. Yüzyılda da hala bu kuramlardan (hem de tekrar araştırma yapmaya hiç ihtiyaç duymadan) bahsedildiğini görüyoruz.

Birçok çalışmada şu sosyolog bunu demiş, bu felsefeci şunu demiş gibi ifadeleri sıklıkla okuyoruz. Onların bu ifadelerinin günümüzdeki geçerliliklerini bilimsel araştırma yaparak sorgulamadan “filancanın dediği gibi” diyerek tekrarlıyoruz. Bu durumu ben “akademik dedikodu” olarak tarif ediyorum. Burada iki noktada problem olduğunu vurgulamak gerekir. Birincisi, geçen yüzyılların kuramlarını tekrar araştırmadan kullanıyoruz. Tekrar ediyoruz. İkincisi de araştırma yapacağımız zaman da yine geçmiş yüzyılların geleneksel araştırma metotlarını kullanıyoruz. 

O zaman, yeni araştırma alanlarını ve belki de muhtemel yeni kuramların ortaya çıkacağı konuları nasıl ortaya koyabiliriz? Bunun için birey ve toplum yaşantılarının gerçekleştiği dijital ortamlara yönelmeyi bir çözüm olarak öneriyorum. Bu ortamlar, gerçek insanların dijital hayatlar yaşadığı ara kesitler oluşturduğu için bu yüzyılın sosyolojik araştırmalarına destek olacaktır düşüncesindeyim. Ara kesit oluşturan bu araştırma alanlarını şu şekilde sıralamak mümkündür. 

1. Dijital Dönüşüm ve Toplumsal Etkileşim:

   - Sosyal Medyanın Rolü: Sosyal medyanın insanların günlük hayatlarına, arkadaşlık ilişkilerine ve toplumsal etkileşim dinamiklerine olan etkisini incelemek. Grup içi etkileşim, sosyal medyanın toplumun farklı kesimleri arasındaki iletişim üzerindeki etkilerini içerebilir.

   - Sanal Topluluklar: Çeşitli sanal toplulukların oluşumu, bu topluluklardaki normlar, değerler ve sosyal ilişkilerin nasıl şekillendiğini araştırmak.

2. Çevrimiçi Topluluklar ve Kimlik Oluşumu:

   - Çevrimiçi Grup Dinamikleri: İnsanların çevrimiçi topluluklarda nasıl etkileşimde bulundukları ve bu etkileşimlerin kimlik oluşumu üzerindeki etkileri.

   - Online İmaj Yönetimi: Bireylerin çevrimiçi ortamlarda nasıl görünmek istedikleri, bu konuda aldıkları kararlar ve çevrimiçi kimlik yönetimi.

3. Dijital Aktivizm ve Toplumsal Değişim:

   - Sosyal Medyanın Aktivizmdeki Rolü: Dijital platformların aktivist hareketlere nasıl katkı sağladığı ve bu platformlarda gerçekleşen kampanyaların toplumsal değişime etkisi.

   - Aktivizmin Çevrimiçi Zorlukları: Dijital aktivizmin karşılaştığı zorluklar, sansürle mücadele, çevrimiçi tepkiler ve diğer etik konular.

4. Dijital Mahremiyet ve Güvenlik:

   - Çevrimiçi Gizlilik: İnsanların dijital mahremiyetlerini nasıl korudukları, çevrimiçi platformlardaki gizlilik ayarları ve bu konuda farkındalığın artırılması.

   - Siber Güvenlik Tehditleri: Dijital ortamda karşılaşılan güvenlik tehditleri, çevrimiçi dolandırıcılık ve bireylerin kişisel bilgilerini koruma stratejileri.

5. Dijital Medyanın Politik Etkisi:

   - Sosyal Medyanın Politik Kampanyalara Etkisi: Sosyal medyanın seçim kampanyaları, politik tartışmalar ve bilgi akışındaki rolü.

   - Yalan Haber ve Manipülasyon: Dijital medyanın yalan haber ve manipülasyon üzerindeki etkisi, bu tür içeriklerin nasıl yayıldığı ve bu konuda toplumun nasıl tepki verdiği.

6. Dijital Sosyoloji Araştırmalarında Yöntemler:

   - Dijital Etnografi (Netnografi): Çevrimiçi ortamlarda etnografik araştırma yöntemleri ve bu yöntemlerin dijital sosyoloji alanındaki kullanımı.

   - Veri Analizi Araçları: Dijital sosyoloji araştırmalarında kullanılan veri analizi araçları ve bu araçların araştırmalara sağladığı avantajlar.

Bu detaylar, her başlık altında daha spesifik konulara odaklanmayı sağlayabilir ve dijital sosyoloji konusundaki araştırmaları daha da derinleştirebilir.