Göçebelik ve Teknoloji

Göçebelik günümüzün en popüler kavramlarından biri haline geldi. Pekiyi, neden bu kadar popüler oldu? Neden göçebelik önemli ve bunun teknoloji ile ne ilgisi var? Bu soruları cevaplamaya çalışacağım. 

2017 yılında Nature dergisinde yayınlanan Jean-Jacques Hublin ve arkadaşları tarafından yazılan “New fossils from Jebel Irhoud, Morocco and the pan-African origin of Homo sapiens” adlı bir makalede Fas’ta günümüzden 300-350 bin yıl öncesine tarihlenen modern insana ait kemik parçalarının bulunduğu bildiriliyordu. Önceki bilgilere göre bu süre 195 bin yıl civarında idi ve modern insanın atasının doğu Afrika’dan dünyaya yayıldığını kabul ediyordu. Bu keşif, mevcut görüşü değiştiriyor.

Bildiğimiz kadarıyla insanlar yaklaşık 10-12 bin yıldır da yerleşik hayat yaşıyorlar. Yani aslında, yeni duruma göre 290-340 bin yıl göçebe hayatı yaşamışlar. O nedenle, bu perspektiften baktığımızda yerleşik kültürümüz tüm tarihimiz içinde çok kısa bir zaman dilimi olarak kalıyor. Bu durum, insanın neden sürekli seyahat etme, dünyaya yayılma isteğinde olduğunu da açıklıyor aslında. Genlerimizde göçebelik (mobilite) var. O yüzden dünyanın her tarafında insanlar var ve sürekli hareket halindeler: Evden işe ve tekrar eve, şehirden şehire, ülkeden ülkeye. Tarihsel süreçte at arabası, gemi, tren, otomobil, uçak en önemli ve hayatın içinde yer alan teknolojik gelişmeler olarak karşımıza çıkıyor. Turizm insanlar ve ülkeler için çok önemli bir faaliyet durumunda. Ekonomisi çok büyük.

Teknolojik gelişmeler, elektronik devrimine kadar hep bu fiziksel hareketliliği teşvik eder yönde gerçekleşmiştir. Çünkü insanın genlerinde bu hareketlilik var. Fakat elektronik devrimden sonra bilgisayar ve iletişim ağları insanların oturdukları yerden de uzaklardaki insanlarla iletişim kurmalarına, uzak yerleri oturdukları yerden bilgisayar ağları aracılığı ile gezip görmelerine imkân verecek şekilde gelişmiştir. Örneğin, Total Recall filmi çekildiği yıl olan 1990'da böyle bir gelecek öngörüsünde bulunuyordu. Şimdi iş ortamlarında toplantı yapmak için telekonferans ve anında mesajlaşma sistemleri yaygınlaşıyor. Fiziksel ortamların yerini bu sanal ortamlar alıyor. Eskiden savaşlar ve istilalar insanın fiziksel hareketliliğinin bir sonucu olarak karşımıza çıkarken, şimdi bunlar sanal ortamlarda strateji oyunlarında gerçekleşiyor. Oyun, eğlence ve ticaret de bu sanal ortama kaymış durumda. 

Mobil teknolojilerin bu kadar yaygınlaşmasının en önemli sebeplerinden biri, insanın doğasında bulunan göçebelik. Dikkat edilirse, özellikle 2000’li yılların başından itibaren ortaya çıkan teknolojiler insanın hareketliliğine yönelik. Bazıları insanı hareket halindeyken destekliyor (örneğin; taşınabilir bilgisayarlar, yol bilgisayarları, GPS cihazları gibi), bazıları da yerleşik iken sanal bir hareketlilik yaratarak onu tatmin etmeye çalışıyor. Örneğin; telekonferans sistemleri, anında mesajlaşma uygulamaları, sanal marketler, e-ticaret, sanatsal, tarihi ve turistik mekânlar için hazırlanmış sanal tur ve rehberlik uygulamaları, Google Haritalar, Streetview gibi çok uzaklardaki yerleri ve mekânları görmek için kullanılan uygulamalar bu amaca hizmet ediyor. Bütün bunlar aslında telgraf, telefon, sinema, radyo, TV ile başlamıştı ama elektronik ortam, fiber optik kablolar yardımıyla onların hızını ışık hızına yaklaştırıyor. 

Böylece, mobil teknolojileri gerçekleştirenler, aynı zamanda hem insan doğasındaki fiziksel hareketlilik ihtiyacını sanal olarak (insanlar sabitken kablolu veya hareket halinde iken kablosuz olarak) karşılıyorlar, hem de ister sabit ister hareketli olsunlar, onlarla sürekli etkileşim halinde ve kontrol altında tutup iktidarlarını gerçekleştiriyorlar. Bu nedenlerle, her ne kadar Kudüs, İstanbul, Roma gibi binlerce yılı aşkın süredir var olan ve yaşanan şehirler olsa da oralarda yerleşik olanların geçmişi o şehirler kadar eskiye gitmiyor. Yani şehirler sabit ama yaşayanları hareket halinde. Teknolojik gelişmeler hep insanın hareketliliği ile ilgili oluyor.

Bazı insanlar yapılarındaki bu fiziksel hareketlilik ihtiyacını sanal olarak karşılayan teknolojileri büyük bir memnuniyetle benimserken (bunlara teknolojik deterministler de deniyor), bazıları da bu teknolojileri kısıtlayıcı buluyor (bunlara da teknoloji karşıtları deniyor). 

Günümüzde teknoloji ile ilgileri açısından insanları üç kategoriye ayırıyorlar: 

1. Dijital dinozor (yaşlı kuşak), 

2. Dijital göçmen (orta yaşlı kuşak), 

3. Dijital yerli (genç kuşak).

İnsan ihtiyaçları bazı çelişkili durumlar da yaratabiliyor. Bir insan ihtiyacı, daha iyi şartlarda yaşamak, ailesinin geçimini sağlamak, iş bulmak, zengin ve güçlü olmak veya karnını doyurmak için dünyanın başka taraflarına göç etmek, yayılmak istiyor. Bir başka insan ihtiyacı da arkada bıraktıklarımla ilişkim devam etsin, iletişimim kopmasın, yüz yüzeyken olduğu gibi devam etsin, böylece onlarla etkileşimim devam etsin istiyor. Hemen iletişim kurmak, öğrenmek, haberdar olmak için etkileşimi arttıracak yönde, bireyin ihtiyaçlarını anında karşılayacak yönde kitle iletişim araçlarını dönüştürme yoluna gidilmiş. Örneğin, başlangıçta telefon bu anlamda gelişmemiş ama zamanla taşınabilir hale gelmiş, mekân sınırlaması olmaksızın kullanılabilir hale gelmiş. Fotoğraf makinesi, video kamera gibi araçlarla bütünleşerek anlık duygu, düşünce ve haberlerin paylaşılmasını sağlamış.

O zaman şöyle bir görüntü ortaya çıkmış oluyor: Uzağa gidiyorum. Geride bıraktıklarımdan haberdar olmak istiyorum. Kitle iletişim araçları bana yetmiyor. Neden yetmiyor? Çünkü bana özel bireysel haber (sadece beni ilgilendiren haberler) vermiyor. İhtiyaçlarımı tam olarak karşılamıyor. Benim birey olarak öncelikli ihtiyacım nedir? Anında, hemen, şimdi yakın çevresinden haber almak. Çünkü merak ederim. Merak, insanı insan yapan en temel özelliğidir.