Sahte haber

Seçimlerin yaklaştığı bu günlerde sahte haberlerle karşılaşma olasılığımız yükseliyor. NiemanLab’ın (niemanlab.org) Şubat bülteninde bahsedilen bir araştırmaya göre ABD yetişkinlerinin 4'te 3'ü gerçek siyasi haber başlıklarını sahte olanlardan ayırt edebiliyor. 

Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nde uygulamalı ekonomi hocası Charles Angelucci ve Columbia Üniversitesi'nde ekonomi hocası Andrea Prat tarafından yapılan araştırma toplamda yaklaşık 8,000 katılımcıdan oluşan ve ulusal nüfusu temsil eden bir grup üzerinde Haziran 2019-Mart 2022 arasında gerçekleştirilmiş. Çeşitli haber kuruluşlarında çalışan gazetecilerden sahte haberler hazırlamaları istenmiş ve bu haberler gerçek haberler ile bir arada katılımcılara gösterilmiş. 

Örneğin; Hangi başlık gerçek bir haber hikayesinin başlığıdır? sorusu yöneltilerek şu iki seçenek sunulmuş: 

(A) “Zelenskyy, ABD Kongresi'ne yalvarıyor: ‘Şu anda sizlere ihtiyacımız var.’”

(B) “Biden, tüm ilk ve orta okullarda iklim değişikliği müfredatını zorunlu kılan bir yasayı imzaladı.”

Çoğunluk, A şıkkındaki başlığın doğru olduğunu başarıyla yanıtlamış. 

Çalışmalarında Angelucci ve Prat, sahte haberin genellikle seçim sonuçlarına etki etmekle suçlandığını, ancak araştırmanın sonuçlarının bu konuda net olmadığını belirtiyor. Katılımcıların, genel olarak, gerçek başlıkları ortalama %75 oranında seçebildiklerini bulmuşlar. Ayrıca, demografik faktörlerin sahte haberleri önleme konusunda daha etkin olduğunu örneğin, daha genç ve daha az eğitimli kişilerin, yaşlı ve yüksek eğitim derecesine sahip olanlara kıyasla gerçek başlıkları seçme konusunda daha az başarılı olduklarını tespit etmişler.

Politik olarak daha fazla katılım gösteren ve oy kullanma olasılığı daha yüksek olanların, aynı zamanda daha yaşlı ve üniversite eğitimine sahip olanların, doğru haber başlığını seçme olasılığının daha yüksek olduğu görülmüş.

Araştırmaya göre, beyaz, üniversite eğitimli, 52 yaş altı, nispeten yüksek gelire sahip erkekler, bir gerçek ve bir sahte başlıkla karşılaştıklarında doğru cevabı seçme olasılığı en yüksek (%89) olan grup olarak ortaya çıkmış. 52 yaş altındaki, düşük gelir ve eğitim düzeyine sahip, etnik veya ırksal azınlıklardan olan kadınlar ise %71 ile doğru başlığı seçme olasılığı en düşük olan grup olmuş. Yine de gruplar arasındaki belirgin farklara rağmen, sahte başlığı seçme olasılığı daha yüksek olanlar bile doğru başlığı seçme konusunda oldukça başarılı çıkmış.

Çalışmada, sosyal medya ile ilgili de bir tespit var: Angelucci, sosyal medyanın doğru başlığı yüksek oranda bulma eğilimini karmaşık hale getirdiğini belirtiyor, çünkü diyor “sosyal medyaya giren insanlar genel nüfustan daha az bilgili olma eğilimindedir”. 

Bu araştırma gösteriyor ki eğitim, yaş ve gelirin yüksek olması ve politikayla ilgili olmak insanların doğru haberi tespit edebilmesi olasılığı artırıyor. Cinsiyet ve etnisite de önemli bir faktör olarak ortaya çıkmış. 

Peki acaba bizde durum nasıl? Genç bir nüfusa sahip olmamız, genel olarak eğitim kalitemizin dünya standartlarında yeterli düzeyde olmaması, yaşanan ekonomik zorluklar nedeniyle gelir seviyesinin düşüklüğü gibi etkenler nedeniyle sahte haberi tespit etmedeki başarımızın pek yüksek olamayacağını düşündürüyor. Özellikle gençler arasında sosyal medyaya olan ilgi artarken politikaya ilgi azalıyor. Bu konuların bilimsel çalışmalarla araştırılmaya ihtiyacı var. Çünkü sahte haber bir ülkenin kaderini belirleyebilecek çok önemli bir etken haline gelmiş durumda.