Geyikli taş deyip geçme ''o'' Anadolu'dur!

TAŞ YERİNDE AĞIRDIR-155. UNUTMAYALIM, UNUTTURMAYALIM.

Sunak ya da “altar” antik çağda içinde kurban kesilen, adanan adakların tanrıya sunulduğu dinsel yapılar olduğu gibi üzerinde bu işlemlerin yapıldığı silindirik ya da dörtgen kesilmiş taşlardır.

Bu tür yapıların en tanınmışı, iç ve dış çevre duvarları eşsiz heykelimsi kabartmalarla, frizlerle döşeli, görkemli bir mimari yapı olan Pergamon/Bergama’nın Zeus Sunağıdır.

Sunaklar bir tapınak, tapınma yeri değil, istemlerin yerine gelmesi için tanrılara, yiyecek, içecek gibi armağanların sunulduğu yerlerdir. 

Tanrılardan bir şey istemek için karşılığında bir şeyler vereceksin!

Zeus Sunağı gibi görkemli yapılar dışında, çok eski zamanlardan beri kurban kesme ve armağan sunmada kullanılan adak taşları vardır.

Bunlara “altar” da denir.  

Tanrıyla iletişime geçmeyi amaçlayan kurban kesme işinin kutsallığı, bu taşların/altarların özel olarak tasarlanmasının nedenidir.

Bunlardan biri de  Pergamon/Bergama Akropolünde bulunmuş en sade ve güzel eserlerden biri olan silindirik bir mermer sunak taşıdır.

1864’lerden 1878’e, hatta 1886’ya kadar Bergama’nın tarihi eserlerini, kaçak ve şaibeli izinlerle Berlin’e götüren Alman soyguncular tarafından bulunup el konmuştur. 

Günümüzde tutulduğu Berlin Müze/Hapishanesi’ndeki Kimlik Numarası “AvP VII 419”dur.

Sözde Müze/Hapishane kayıtlarında eserin Bergama’da bulunduğu belirtilmekle beraber nasıl bir kazıyla, ne zaman, kimin bulduğu, Alman Devletine bağlı soyguncuların eline ne şekilde geçtiği belirtilmez.

Onun da daha nicesi gibi Bergama’dan çalındığı, gizlice Almanya’ya kaçırıldığı açıktır.

Üzeri harika işlemeli bu silindir biçimindeki mermer sunak taşı, bu tür eserlerin eşsiz bir örneğidir.

Geyikli bir taştır bu!

Geyikli taş deyip geçme, “O” Anadolu’dur!

Pergamon Akropolünde, Kraliyet bahçelerinin bulunduğu yerde sözde kazı yapılırken gün yüzüne çıkarılmış bu eser.

Zarif ve anlamlı mermer sunak, üzerindeki kabartmaların biçimlendirilişiyle birlikte “tasarlanış ve uygulanış” bakımından göz alıcıdır.

Sade bir dışbükey altlık üzerine oturan sunağın üst kısmını çıkıntılı ve dalgalı bir korniş (kyma) çevreler. 

Kornişin yatağı oval profilli inci dizisi görünümüyle (astragal) ile bezelidir. Onun altında da süs olarak yapılmış küçük bir şerit (dentil) bulunur.

Yalnızca bu biçim bile sunağı alımlı hale getirirken silindirik mermerin gövdesindeki süslemeler esere bir başka güzellik ve anlam katar.

Mermer sunağın silindirik yüzeyini defne yapraklarından yapılmış aynı genişlikte bir çelenk sarar.

Çelenk, sunağın üç yanında da bulunan, iki boynuzu ağaç dallarına benzeyen geyikler tarafından taşınır. Bu durum çelenkte hoş bir dalgalanmanın olmasını, sunağın daha alımlı görünmesini sağlar. 

Mermerin alt tarafı hasar görmüş olduğundan geyiklerin başı görünmez. 

Helen mitolojisinde “geyik” kırların ve avcıların koruyucu tanrıçası Artemis ile ilişkilendirilir. Efes’de bir zamanlar muhteşem bir tapınağı olan Artemis bereketin tanrıçası olarak da kabul edilir.

''Geyik Tanrı”, Geyik Baba”, “kırların koruyucusu” niteliğiyle, “geyik boynuzlu görünümüyle”, “Kurunta” adıyla Helenler’den yüzlerce yıl önce, Hitit/Luvi çağında da Anadolu’da tapkı görüyordu.

Bergama’da bulunmuş bu çelenk giydirilmiş geyik boynuzlu sunak, Aydın-Germencik-Ortaklar’daki Menderes Magnesia’sı adlı antik kentimizde bulunan Artemis tapınağındaki süslemeli taşlara benzer.

Menderes Magensia’sı da Bergama eserlerini çalan, Alman Emperyalizminin memuru, mühendis hırsız Carl Humann ve şebekesi tarafından şaibeli izinlerle soyulup soğana çevrilmiş, birçok tarihi eseri Almanya’ya götürülmüştü.

Bu eserler de şimdi, Bergama’nın Zeus Sunağı gibi, Berlin’deki, bataklık üzerine yapılmış, her geçen gün çöken, güya tamir için 1.5 milyar Euro harcanacağı söylenen Müze kılıklı Hapishanede tutukludur. 

Çamura gömülen bu çirkin yapı “yenileşme=innovasyon” yapılıyor tantanasıyla yıkılmaktan kurtarılmaya çalışıyor. 

Anadolu’nun tarihi eserlerini bin bir risk altında bırakmaktan çekinilmiyor.

Helenistik dönemin başlarına tarihlenen, Bergama’nın çelenkli, geyik boynuzlu zarif sunağının yüksekliği 62.5cm, silindirin çapı 50 cm’dir.

Bergama’nın bu muhteşem eseri; bas bas “ben Anadoluluyum, ben Bergamalıyım”  diye bağırırken, bu sunağa el koyanlar “hiç aynaya bakmadan ona Prusya (Almanya’nın eski adı) Kültür Mirası: “PrussiaKultubesitz” demekten çekinmiyorlar.

Tarihi eser kaçakçılığı, çalanın alnında kara bir lekedir.

ZEUS SUNAĞI VE BERGAMA ESERLERİ SOĞUK ve PUSLU BERLİN’E DEĞİL, GÜZEL BERGAMA’YA AİT. MUTLAKA GERİ GELMELİ, EVİNE DÖNMELİDİR

(Kaynak: http://www.smb-digital.de/eMuseum, Database-Antikensammlung),

https://arachne.dainst.orgn/entity/1123973)

Sefa Taşkın

23.02.2025

Karşıyaka/İzmir