Taş yerinde ağırdır- 154. Unutmayalım, Unutturmayalım

Bir zamanlar, yüzlerce yıl önce zengin Anadolu bembeyaz mermer anıtlarla donatılmıştı.

İnce sütunlar, zarif kolon başlıkları, süslü üçgen alınlıklar.

Kişileri ve olayları ölümsüzleştiren heykeller.

İnsanlığın o günlerdeki yüksek sanat ve kültür anlayışını yansıtan eşsiz eserler. 

Zaman ve doğa, heykele düşman fanatik Hıristiyanların ve Emevi-Arap saldırganların barbarca eylemleri o muhteşem eserlerin bir kısmını yok etti.

Geri de kalan güzellikler ve anlam, bize ve çocuklarımıza günümüzü fark etme, geleceği şekillendirme yönünde bilgi ve esin/ilham veriyor.

Tabii ki bu tür antik eserler konusunda Bergama’da bulunmuş parçalar ve bugün ayakta kalmış yapılar, yapıtlar büyük ayrıcalık taşıyor.

Bunlardan en gösterişlilerinden biri Pergamon/Bergama’nın Akropolünde bulunan, İ.Ö. 133’den sonra kente egemen olmuş Romalılar döneminden geride kalan Trayan/Traianus Tapınağıdır.

(Pergamon/Bergama Akropolü Trayan/Traianus Tapınağı ve tonozlar)

Pergamon/Bergama tepesinin en yüksek yerinde oluşturulan bir düzlem üzerine inşa edilmiş Trayan Tapınağı restore edilmiş mermer sütunları bugün bile, güneyden kente gelenler tarafından, taa ufuk çizgisinden görülür.

65*85 mt büyüklüğünde bir alana yayılan Trayan Tapınağı yerleşkesi (Traianum) bu eğimli tepede; pencere görünümlü beşik kemer ve tonoz gibi alt yapılarla sağlanan ortamda, 23 mt yüksekliğindeki taş duvarla desteklenir.

Bu görkemli yapı İ.S.2 yüzyılda Roma İmparatoru Trayan/Traianus’un (İ.S. 98-117) ardılı Hadrian/Hadrianus (İ.S.76-138) tarafından tamamlandı.

Eser Pergamon/Bergama’da Roma döneminden kalan eşsiz yapılardandır.

1864-1886 yılları arasında, kaçak ve şaibeli kazılarda Pergamon’da ele geçirdiği birçok tarihi eseri ve Zeus Sunağını Almanya’ya kaçıran Carl Humann, Trayan Tapınağının olduğu yerde de kazı yapmış, bulduğu eserleri çalmayı ihmal etmemiş.

Trayan tapınağından götürülen heykeller, Bergama’dan kaçırılan diğer eserlerin içinde tutulduğu bir hapishaneye dönüşmüş Berlin Müzesine konmuş. 

***

3 Ekim 1990 günü Batı Berlin’e katılan Doğu Berlin’de; Doğu Almanya elinde bulunan bu Hapishaneye böylece bugünkü Almanya sahiplenmiş.

Bu tarihten önce, 1976 yılında, T.C. Kültür Bakanları Talat Halman ve Ahmet Taner Kışlalı’nın ısrarıyla, o zamanki Batı Almanya’ya ait Alman Arkeoloji Enstitüsü tarafından, Bergama Akropolünde Trayan Tapınağının bulunduğu yerde restorasyon çalışmaları başlatılmış. 

Çalınamamış, geride kalan parçalarla Tapınağın bir kısmı ayağa kaldırılarak hem tarih canlandırılmak hem de yapı ziyaretçilerin görüşüne sunulmak istenmiş.

Çalışmalar önce Mühendis Dr.U Rombock'un yönetiminde yürütülmüş, Prof. Dr. Klaus Nohlen tarafından sürdürülmüş ve tamamlanmış.

Ayrıca Bergama Antik Kenti'ndeki kazılardan çıkarılan eserlerin restorasyonunda yaklaşık yarım asırdır emek veren bir Selim Baskın ustamız var.

Trayan Tapınağının restorasyonunda 16 yaşında çalışmaya başlayan Salim Usta antik çağ taş işleme tekniklerini kullanarak Pergamon’un tarihi eserlerinin ayağa kaldırılması ve korunması için yeteneğini kullanmış, kullanıyor.

Bu çalışmalar tabii ki Pergomon/Bergama’nın kültürel anlamına değerler katıyor.

Tarihi eserlerin üretildikleri toprakları şenlendirmesine yardımcı oluyor.

(Gelenek sürüyor. Bergamalı taş ustası Selim Baskın)

Ancak böylesine olumlu çabalara gözlerine kapayanlar, 150 yıl öncesinde Pergamon’a/Bergama’ya böyle bakmayanlar da vardı.

Tarihi eser hırsızları, kendilerini arkeolog kılığına sokarak kültürel mirasımızı yağmaladılar.

Yol mühendisi Carl Humann ve çetesi gibi, bilim kisvesi altında, onları koruyacaklarmış gibi safsatalar bağlamında Bergama'nın hazinelerini çaldılar.

Onlar gibi tarihi eser hırsızları kendilerini arkeolog kılığına sokarak kültürel mirasımızı yağmaladılar, Anadolu’yu soydular.

1864’den itibaren Bergama’yı soyan C.Humann ve A.Conze gibi kaçakçılar, Pergamon Akropolünde Trayan Tapınağının bulunduğu alanda toprak altında kalmış eserleri bulmak için 1879’da kazı yaparken çöken tonozların arasında iki çok büyük heykel başı buldular.

Bu başlar Tapınağı yaptıran İmparator Hadriyan’ın ve adına adanan Trayan’ın başlarıydı.

Bunlardan Trayan’ın başının yüksekliği 73 cm, genişliği 42 cm, derinliği 47 cm idi.

(Roma İmparatoru Trayan/Traianus’un Berlin’e götürülen dev heykel başı)

Neredeyse 1 mt yüksekliğinde dev gibi bir baş. 

Bu mermer eserin, “akrolit” Trayan heykelinin başı olduğu bildiriliyor.

“Akrolit”, antik heykelcilikte kullanılan bir teknikti. Bu usulde heykelin başı, elleri ve ayakları gibi önemli kısımları mermer veya taştan; gövdesi ise ahşap, bronz veya başka bir malzemeden yapılıyordu. 

Mermer zor bulunduğundan ve işlemesi kolay olmadığından böyle bir usul geliştirilmişti. 

Trayan heykelinin büyük başındaki saçlar ince tellidir ve tepeye sıkıca oturmuştur.

Alnı boyunca orak biçimiyle şekillenmiş, uçları sivri, saçlar tutam halinde birbirinden ayrılmıştır.

Yüz biçimi, İ.S. 108 yılında, Roma İmparatoru Trajan’ın 10. hükümdarlık yıl dönümü vesilesiyle geliştirilen bir portre tarzına aittir. Buna Roma İmparatorluk sanatında “onuncu yıl tipi” deniyordu.

Bununla beraber heykel başında çok belirgin olarak yerel üslup, Pergamon Heykelcilik Okulu”nun özellikleri görülür.

 Yüzün tamamı genel bir yumuşaklık yansıtır.

Görüntü sanki canlıdır!

Saç tasarımı başı tümüyle örten şekildedir.

Bakışları bağışlayıcı ama kararlıdır. Duruşu eylemsellik ve ciddiyet taşır.

Bu nitelikler hemen hemen her Pergamon heykelinde görülen burada da kullanılmış bir tarzdır.

Bu görkemli baş 4 -5 mt yüksekliğinde bir bedeni taşımış olmalı.

İmparator Trayan’ı tanrısallaştırmış zamane insanları. Yüceliğin ötesinde yükseltmişler!  

Trayan’ın başı C.Human ve çetesi tarafından 1879’da bulunmuş, 1880’de Berlin’e kaçırılmış. Şaibeli izinlerle!

Berlin Müzesi Hapishanesinde kaçakçıların emrindeki Antonio Freres adlı kişi tarafından boyun kısmı alçı ile yeniden düzenlenmiş.

***

Yaklaşık İ.S.114-117 yıllarında yapıldığı düşünülen Trayan’ın heykel başı, şimdiki Berlin Müzesi/Hapishanesinde “AvP VII 281” kod numarasıyla kayıtlı.

(Tarih eser kaçakçısı Alman mühendis Carl Humann)

Berlin’in içinden geçen Spree nehri üzerindeki Müze/Hapishane bilindiği gibi zeminin çamur olması nedeniyle batıyor, çöküyor.

Bu iri, ürkütücü yapı restore edilmek gerekçesiyle 2017’den beri kapalı. 

Güya 2037’de açılacak deniyor ama daha ne kadar kapalı kalacağı meçhul.

Bu çöken Müze/Hapishanede tutuluyor eserlerimiz. 

Metal aksamlarının nehrin neminde paslanıp çürüyor.

Bu harap binanın bir kısmını açık tutup, kaçırılmış eserlerimizi dar bir alana sıkıştırıp sergileyerek haksız kazanç ediniliyor, bu kültürel gaspın devamından faydalanılıyor.

Eserlerimizin üzerinden gelir elde edenler hem tarihimize hem de kimliğimize zarar veriyorlar.

O zamanın cihan imparatoru, Dünya’nın gelmiş geçmiş en büyük yöneticilerinden biri olan Trayan bu durumu, dev heykelinin başının çirkin bir Müze/Hapishanede tutulduğunu görse muhakkak ki çok öfkelenirdi.

***

Vicdan içsel bir sestir.

Vicdan, bireyin doğru ve yanlış arasındaki farkı değerlendirmesini sağlayan ahlaki bir duygu ve kavramdır

Vicdan ahlaki bir kılavuzdur.

Yurt dışına götürülmüş, kaçırılmış, çalınmış tarihi eserlerin geri dönmesindeki hukuki durumların ötesinde Alman ve Avrupa aydınları, karar vericileri vicdan muhasebesi yapmalıdır. 

Kirli vicdanların yıllar geçse de temizlenmediğine tarih tanıktır!

ZEUS SUNAĞI VE BERGAMA ESERLERİ SOĞUK ve PUSLU BERLİN’E DEĞİL, GÜZEL BERGAMA’YA AİT. MUTLAKA GERİ GELMELİ, EVİNE DÖNMELİDİR!

(Kaynaklar: (Kaynak:Pergamon Panaroma der Antiken Metropole:Eine Ausstellung der Antikensammlund der Staatlichen Museeen zu Berlin (2011): Derleyen: Ralf Grussinger, Volker Kastner ve Andreas Scholl. S.573) /// https://kulturelcisi.com/trajaneum/?utm_source=chatgpt.com/// https://www.aa.com.tr/tr/kultur/bergama-antik-kentindeki-2-bin-yillik-eserlere-usta-dokunusu/2714232?utm_source=chatgpt.com)

Sefa Taşkın

02.02.2025

Karşıyaka/İzmir