ABD-Çin Güç Rekabeti: Hedef Sahanın Gerçekleriyle Örtüşmüyor

Ukrayna'ya yardım tartışmalarıyla gündeme gelen finansal yetersizlikler ve savunma sanayindeki ciddi altyapı eksiklikleri, üç farklı çatışma bölgesinde askeri varlığını sürdüren ABD'yi özellikle Hint-Pasifik'te çıkmaza sokuyor. Ekonomik ve askeri hegemonyasını burada devam ettirmeye çalışan ABD'nin, Çin gerçeğine rağmen bu dış siyaseti daha ne kadar sürdürebileceği bir soru işareti.

Çin, Doğu Asya üzerindeki siyasi ve askeri Amerikan statükosunu ortadan kaldıran önemli bir değişken. Ve ilkesel bağlamda her ne kadar Amerikan müesses nizamının tarihsel misyonuna ters düşse de, çevreleme politikası ve bölgeyi silahlandırma gibi savaşı tetikleyebilecek dış siyasetin bu noktada artık terk edilmesi gerekiyor. Çin'i kendi dengi olarak kabul edip bir 'hegemonya savaşına' dönüşebilecek, 'en büyük güç kim?' rekabetinden kaçınmak hem ABD hem de bu coğrafya için en mantıklı tutum olacaktır. 

İki temel etken sıcak çatışmaya dönebilecek bir ABD-Çin rekabetini tarihteki diğer örneklerinden ayırıyor. Birincisi, Çin ekonomik açıdan ABD'nin şu ana kadar yüzleştiği tüm rakiplerinden daha güçlü. Prof. Hugh White yaptığı karşılaştırmada, Çin'in mevcut ekonomik gücünün Soğuk Savaş'ın zirve yaptığı dönemde ABD'ye meydan okuyan Sovyetler Birliği'nin finansal kapasitesinin en az iki katı olduğunun altını çiziyor. Olası rekabeti farklı kılan ikinci etken ise, ABD'nin gözünü karartıp Çin'i karşısına almak gibi riskli bir politika izlemesi için gerekli bir motivasyon ve mantıklı bir sebebinin olmaması. 

Alman İmparatorluğu'nun 1917'de, Nazi'lerin ve Japon İmparatorluğu'nun 1941'de ve Sovyetler Birliği'nin 1948'den sonra batı yarımkürede ABD için direk bir tehdit oluşturmaları, Amerikalı siyasetçiler için tüm riskleriyle bir rekabeti ve gerekirse savaşı meşru kılıyordu. Fakat Çin dış siyasetinin merkezinde ABD'nin batı yarımküredeki nüfuz ve varlığını hedef alan bir unsur yok. Çin'in iki hedefi var: Bölgesel hegemon olmak ve ABD'yi Asya'dan çıkarmak. Her iki hedefte gerçekçi bir bakış açısına sahip. ABD, 1823'de ilan ettiği Monroe Doktrini ile nasıl kendi etki alanı olan batı yarımkürede kendisine tehdit oluşturabilecek yabancı bir gücün varlığını kabul etmiyorsa, Çin de aynı şekilde kendi arka bahçesinde kendisi için tehdit gördüğü ABD'yi istemiyor. Durum son derece basit ve anlaşılabilinir.

Fakat gerçek şu ki, artık kemikleşmiş Soğuk Savaş refleksleriyle hareket eden ABD, her geçen gün ağırlığını daha da hissettiren Çin'in, Asya-Pasifik bölgesini kontrol eden bir güç olmasına izin vermeyecek. Bölge ülkelerini de kamplaşmaya, bir tercih yapmaya zorlayacak. Amerikan müesses nizamı açısından, bölge ülkeleri ABD'nin sağladığı güvenlik şemsiyesi altında Çin ile ilişkilerini özgürce ve diledikleri şekilde yürütemezler. Öte yandan, Ukrayna savaşı ile ABD her ne kadar rüzgârı arkasına almış gibi gözükse de, çok değişkenli ve kırılgan bir dış politikadan bahsediyoruz. 2024 Başkanlık seçim sonuçları Amerikan dış siyasetinin tavrını tekrardan belirleyecek. Unutmamak gerekir ki, Amerikan dış siyasetinin küresel açılımı ve üstlendiği liderlik rolü Amerikan kamuoyundan destek görmüyor.     

Güç Rekabeti Beraberinde Getireceği Risk ve Kayıplara Değer mi?

Cevap bekleyen soru şu: Savaş yorgunu bir ABD, Çin'i ne pahasına olursa olsun karşısına almak konusunda kararlı mı, kararlıysa bunun içini doldurabilecek ekonomik ve askeri güce sahip mi? Kongre Komisyonu'nun Ekim 2023 raporu, "Amerika'nın Stratejik Duruşu" (America's Strategic Posture: The Final Report of the Congressional Commission on the Strategic Posture of the United States), mevcut durumunda ABD ordusunun iki büyük rakiple aynı anda savaşmak için yapılandırılmadığını belirtiyor. 

ABD'nin Hint-Pasifik'teki omurgasını da oluşturan Amerikan donanması, son on yıldaki finansman yetersizliklerine bağlı olarak denizlerdeki üstünlüğünü kaybetme noktasında. Ayrıca, ABD'nin bir savaş durumunda en büyük avantajlarından biri savunma sanayinin rakiplerini geride bırakan üretim hızı olmuştur. Fakat durum bugün farklı. Şuan ki deniz kuvvetleri bile mevcut Amerikan donanmasından daha büyük olan Çin, donanmasını her dört yılda bir Fransız donanması kadar (130 savaş gemisi) büyütmeye devam ediyor. ABD deniz kuvvetleri ise önümüzdeki on yıllık sürede envanterine sadece 75 savaş gemisi eklemeyi planlıyor. Altyapı eksiklikleri ve ekonomik kısıtlamalar içinde mevcut donanmanın muhafaza edilmesinin bile zor olduğu fikri uzmanlar arasında oldukça yaygın.

Çin'le olası bir sıcak çatışmada savaşın finansal açıdan sürdürülebilirliği de diğer bir soru işareti. 2. Dünya Savaşı boyunca ulusal borcun gayri safi yurtiçi hâsılaya (GSYH) oranı 61%'den 113%'e çıkmıştı. Bugün barış ortamında bile borcun GSYH'ya oranın 100%'ü aştığını düşünüldüğünde, olası bir savaşın bu oranı 200%'ün üstüne çıkaracağı tahmin ediliyor. Oysa Amerikan Kongresi Bütçe Ofisi, "2023 Uzun-Dönem Bütçe Tahmini" [The 2023 Long-Term Budget Outlook] raporunda, borç oranının GSYH'nın 181%'ine 2053 yılında ulaşmasını bekliyor. Diğer bir ifadeyle, bu tablo günümüzde bir savaş durumunun Amerikan finansal sistemi için hayati riskleri de beraberinde getireceğini gösteriyor.

Savunma sanayinin büyük ölçüde belirleyici bir rol oynadığı Rusya-Ukrayna savaşı tartışmaların odağındaki Amerikan savaş sanayi altyapısının yetersizliğine dikkat çekiyor. Bu bağlamda, ABD'nin savunma üretimini ancak 10% seviyesinde ve zorla arttırabilmesi düşündürücü. Foreign Policy için 16 Kasım'da kaleme aldığı yazısında Wess Mitchell'in tespiti kayda değer. Mitchell'a göre durum, yeni bir 'savunma üretim kanunu' çıkarılarak bazı sivil sanayi kuruluşlarının askeri üretim amaçlı dönüştürülmesini gerektirecek kadar kaygı verici.

Güneydoğu Asya'da ABD'ye Çekimser Bakış

Güneydoğu Asya'da ittifak arayışına giren ABD, bölge ülkelerini diplomatik yollarla bir tercih yapmaya zorluyor. Yapılan araştırmalara göre bölge ülkeleri Çin'i daha gerçekçi, istikrarlı ve geleceğe dönük daha iyi bir yatırım ortağı olarak görüyor. Her iki ülkenin Güneydoğu Asya üzerindeki etkisini dört ayrı kategoride karşılaştıran Avustralya düşünce kuruluşu the Lowy Institute, ABD'nin her alanda Çin'e kaybetmeye başladığını gösteriyor. "Asya'da Anlık Güç Görüntüsü: Güneydoğu Asya'da Çin ve Birleşik Devletler" [Asia Power Snapshot: China and the United States in Southeast Asia] başlıklı rapora göre, 'ekonomik ilişkiler', 'savunma ağı', 'diplomatik etki' ve 'kültürel nüfuz' kategorilerinde Çin son beş yılda ABD'den boşalan nüfuz alanını dolduruyor. Sadece Filipinler ve Singapur'da ABD Çin'in önünde yer alıyor. 

20 Nisan 2023 tarihli bu çalışmada bölge genelinde ABD savunma ilişkilerinde hala üstünlüğünü korurken, Çin'in ticari ve ekonomik etki bağlamında ABD'yi geride bıraktığını görüyoruz. Raporda, savunma alanında ABD'den yana tavır alan Endonezya ve Vietnam'ın Çin hükümetini karşılarına almama kaygısı da dikkat çeken diğer bir husus. Benzer şekilde, Singapur düşünce kuruluşu The ISEAS-Yusof Ishak Institute, 9 Şubat 2023 tarihli raporunda, Çin'in, Güneydoğu Asya üzerinde 'ekonomi' ve 'siyasi-stratejik güç' bağlamında en etkin ülke olduğunu belirtiyor.

Sonuç: ABD Zamana Karşı Yarışıyor 

Sonuç itibariyle, savunma sanayi alarm veren ve finansal sektörde imkânsızlıklarla boğuşan ABD'nin, Çin'i tek başına karşısına alması mümkün değil. Bu çerçevede, ABD, Japonya ve Avustralya gibi bölgenin jeopolitik yükünü sırtlayacak ve gerekirse beraber savaşacak müttefiklere ihtiyaç duyuyor. Fakat Çin'i Doğu Asya'da dengeleyebilmek adına ittifak arayışına giren Washington, bölge ülkelerini kendi kararlılığı ve samimiyeti konusunda henüz ikna edebilmiş değil. İkna edebilecek gibi de gözükmüyor. Ve zaman, 12 ay sonra Başkanlık seçimlerine girecek olan ABD için daralıyor.