Türkiye Hukukun üstünlüğü endeksinde Afrika ülkeleri ile aynı sırada

2024 Dünya Adalet Projesi (WJP) Hukukun Üstünlüğü Endeksi’nde Türkiye, 142 ülke arasında 117. sırada yer alarak dünya genelinde düşük bir sıraya sahip. Danimarka ise endekste birinci sırada bulunuyor ve bu durum, Türkiye ile en yüksek puana sahip ülkeler arasındaki belirgin farkı ortaya koyuyor. Türkiye’nin Doğu Avrupa ve Orta Asya bölgesinde son sırada yer alması, bölgesel performansın da oldukça gerisinde kaldığını gösteriyor  .

Türkiye’nin düşük sıralamasının ardında, hukukun üstünlüğünü etkileyen çeşitli faktörlerdeki sorunlar yatıyor. Örneğin, “Temel Haklar” (133. sıra), “Yolsuzluk Yokluğu” (78. sıra) ve “Hükümet Yetkilerinin Sınırlandırılması” (135. sıra) gibi alt faktörlerdeki zayıf performans, ülkedeki yargı bağımsızlığı eksikliğini ve temel hakların korunmasında yaşanan sorunları yansıtıyor. Türkiye’nin en düşük puan aldığı alanlardan biri olan temel haklar, düşünce özgürlüğü ve toplanma hakkı gibi konularda kısıtlamalarla ilişkilendiriliyor. Bununla birlikte, Türkiye’de yolsuzluk göstergesi son dönemde bazı iyileşmeler göstermiş olsa da bu gelişmeler genel durumu iyileştirmek için yeterli olmamıştır  .

Küresel bağlamda bakıldığında, Türkiye’nin performansı, 2016 yılından itibaren dünya genelinde gözlemlenen “hukukun üstünlüğü gerilemesi” olarak adlandırılan trendin bir parçası olarak değerlendirilebilir. 2016 sonrası dönemde birçok ülkede otoriter eğilimlerin artması ve yargı sistemlerinin zayıflaması, Türkiye’yi de etkileyen küresel bir sorun olarak öne çıkıyor. Bu gerileme sürecinde, dünyada olduğu gibi Türkiye’de de temel haklar ve devletin yetkilerinin sınırlandırılması gibi alanlarda olumsuz gelişmeler yaşandı. Bununla birlikte, küresel olarak bu gerileme trendinin yavaşlama eğilimi göstermesine rağmen, Türkiye için aynı durum geçerli değil .

Türkiye, 2024 Dünya Adalet Projesi (WJP) Hukukun Üstünlüğü Endeksi’nde 117. sırada yer alarak, Avrupa ülkelerinin oldukça gerisinde kalırken, küresel sıralamada birçok Afrika ülkesine yakın bir konuma yerleşti.

(2024 Hukukun üstünlüğü endeksi tablosu)

Bu sıralama, Türkiye’nin hukukun üstünlüğü ve yargı bağımsızlığı gibi alanlarda Avrupa standartlarını hedeflemesi gerekirken, insan hakları ve temel özgürlükler konularında yaşadığı sorunlar nedeniyle daha düşük performans gösteren ülkelerle aynı kategoride değerlendirilmesine yol açtı  .

Türkiye’nin hukukun üstünlüğü alanında iyileşme göstermesi için yargı bağımsızlığını artıracak reformlar yapılması, temel hak ve özgürlüklerin korunmasına yönelik politikaların güçlendirilmesi ve kamu kurumlarında şeffaflığın artırılması önem taşıyor. Bu tür reformlar, hukukun üstünlüğü endeksindeki düşük performansın iyileştirilmesine katkı sağlayabilir.

Bu durum, Türkiye’nin hukuk alanında Avrupa ülkelerine yaklaşma hedefinden uzaklaşarak, Afrika ve Asya’daki bazı ülkelerle benzer sorunlar yaşamasına yol açmaktadır. 

Prof . Dr. Duran Bülbül