Cumhuriyet’in genç ve köklü ‘Çınar’ı

Gencecik yaşında vatanın kurtuluşu için gözünü budaktan sakınmayan bir dava insanı Vasıf Çınar’ın adını daha önce duymuş muydunuz?
2 Haziran; 90 yıl önce henüz 39 yaşında yaşama veda ettiği tarih (2 Haziran 1935)…
Milli Mücadele yıllarında Mustafa Necati ile birlikte çıkardığı İzmir’e Doğru gazetesi ve yazılarıyla, Cumhuriyet’in eğitim politikasının belirlenmesi ve sürdürülmesindeki rolüyle Türk Devriminin önder kadrolarından... Atatürk’ün Milli Eğitim Bakanı olan Vasıf Çınar, son olarak Moskova Büyükelçiliği görevinde bulunmuştur…

İşgale Karşı Mücadele

Vasıf Çınar, 1896’da dünyaya gelir. Babası eski Kaymakam Abdullah Hulusi Bey’dir. İzmir İdadisi (lise)’nde okur. Hukuk Mektebi’ne 3. sınıftan itibaren devam etmez. Eski Milli Eğitim Bakanı, yakın arkadaşı Mustafa Necati ile birlikte 1915-18 yılları arasında öğretmenlik yapar. Türk Ocağı’nın etkili isimlerinden biridir. İzmir’in işgali sürecinde cesur ve mücadeleci bir tavır alır. Mitinglerde etkili konuşmalar yapar.

Çınar, Balıkesir’de Mustafa Necati ile birlikte ‘Milli Mücadele’nin Hizmetindedir ve Onun Sözcüsüdür’ sloganıyla ‘İzmir’e Doğru’ gazetesini çıkarmaya başlar. Mustafa Necati de onun gibi hukukçu, eğitimci ve Kuva-yı Milliye hareketinde yer alan bir isimdir. Atatürk’ün yakın düşünce ve mesai arkadaşı, Harf Devrimi mimarlarından ve Milli Eğitim Bakanıdır.

Kuva-yı Milliye’nin Sesi: İzmir’e Doğru

Yeniden İzmir’e Doğru gazetesine dönelim. Balıkesir Kongresi (22 Eylül 1919)’nde alınan kararla yayına başlar. Vasıf Çınar’ın kardeşi Esat Bey de çalışmalarda yer alır. Kuva-yı Milliye’yi halka duyurmak ve örgütlemek amacıyla propaganda faaliyeti yürüten gazete, Balıkesir’in işgaline dek yayınını sürdürür.
Burada gazetenin kadrosundaki bir isme daha dikkat çekmek istiyorum. Türkiye siyasal tarihinde ve hukuk alanında önemli bir isim olan Esat Adil Müstecaplıoğlu (Müstecabi)... Esat Adil Bey, 1919 yılında henüz 15 yaşındayken Kuva-yı Milliye’ye katılır.
Balıkesir Halkevi Başkanlığı da yapan Esat Adil Müstecaplıoğlu, Yargıtay başsavcı yardımcılığı, Türkiye’nin ilk açık cezaevi olan İmralı Cezaevi kuruculuğu ve müdürlüğü görevlerinde bulunmuştur.

Hedef: Tam Bağımsızlık

Vasıf Çınar ve onun öncülüğünde yayın yapan İzmir’e Doğru, Milli Mücadele’nin savaşarak tam bağımsızlığı elde etme düşüncesini kapsayan felsefesinin sözcülüğünde bulunmuştur. Mandaya, emperyalist güçlere yaslanarak, onların keyfi ve tasarrufu oranında bir kurtuluşa cepheden karşıdır. Esir olmak yok, tek çıkar yol savaşarak hürriyeti kazanmaktır!

Balıkesir’in İşgali Umutlarını Kıramadı!

Emperyalist işgal yıllarında Balıkesir Kuva-yı Milliye karargâhında oldukça güç koşullarda çıkarılan İzmir’e Doğru gazetesi, Batı Anadolu’nun ulusal teşkilatlanmasında koordinasyonu sağlamaya çalışır. 74 sayı çıkan gazete, 30 Haziran 1920’de Balıkesir’in işgaliyle yayın hayatına son verir. Şehrin işgal edilmesi Milli Mücadele Heyet-i Merkeziye (Merkez Heyeti)’nin umudunu kırmamıştır. Balıkesir ve Batı Anadolu’da Kuva-yı Milliye’nin öncülüğünü yürüten Vasıf Çınar, Mustafa Necati,  Mahmut Celal, Hacim Muhittin, Hayrettin, Abdülgafur Efendi ve daha nice vatansever ülkenin işgalden kurtarılmasında, bağımsız ve özgür yeni bir devletin temellerinin atılmasında görevlerini başarıyla yapmışlardır.

Mücadelenin Gençlik ve Spor Ayağının Kurulması: Altay

Burada bir parantezi Türk futbolunun köklü kulübü Büyük Altay için açalım. Birinci Dünya Savaşı koşullarında gittikçe gerginleşen İzmir’de, mücadelenin Türk Gençleri arasında yayılması için 1914 yılında Altay Spor Kulübü’nün kurulmasına öncülü eder Vasıf Çınar. Diğer isimler de tanıdıktır; kardeşi Esat Bey, Mustafa Necati Bey, Celal Bayar... İzmir’deki Türk gençlerinin Milli Mücadeleye katılmalarını sağlayan bir zemin Altay ile de oluşmuştur.

Genç Cumhuriyet'in Emrinde…

Vasıf Çınar, Balıkesir’den ayrılmasının ardından Maarif Vekâleti (Bugünkü Milli Eğitim Bakanlığı) Özel Kalem Müdürlüğü’ne atanır. 1923’te TBMM’de Saruhan Milletvekili seçilir. Mecliste eğitim başta olmak üzere, mübadele, imar ve iskân komisyonlarında çalışır.
8 Aralık 1923’te İstanbul İstiklal Mahkemesi Savcılığı’na seçilir, daha sonra Maarif Vekili (Milli Eğitim Bakanı) olur. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretim Birliği Yasası)’nu ve okulların laikleştirilmesi çalışmalarını yürütür. Öğretmen okullarının sayısını arttırır.
21 Kasım 1924’te bakanlık görevinden istifa eder. 1925 yılında Prag, 1927 yılında Budapeşte elçiliğine atanır. 1928 yılında Moskova Büyükelçiliği görevine getirilir.
Yakın arkadaşı, birlikte Milli Mücadelede ve Cumhuriyet Devriminde önemli görevler yaptığı Mustafa Necati’nin 1 Ocak 1929 tarihinde apandisit nedeniyle ani ölümü nedeniyle onun yerine İzmir Milletvekili seçilir. Sonrasında ikinci kez Milli Eğitim Bakanı olarak tanır.  Bu görevi uzun sürmez. Roma Büyükelçisi, ardından 16 Temmuz 1934’te yeniden Moskova Büyükelçisi olarak göreve başlar.

Vasıf Çınar, Moskova’da evinde 30 Mayıs 1935 akşamı aniden hastalanır. 2 Haziran sabahı ise hayatını kaybeder. Henüz 39 yaşındadır. Kısa ömründe ülkemiz için birçok önemli görevi yerine getirir. Yoldaşı Mustafa Necati (Uğural) de 35 yaşında hayat veda etmişti.
Çöküşü, işgali, ardından Milli Mücadeleyi ve Kurtuluşu, Cumhuriyet Devrimini, yeni modern bir ulus devletin inşasını her yönüyle birlikte yaşamışlardı Vasıf Çınar ve Mustafa Necati. Büyük önderimiz Mustafa Kemal Atatürk ile birlikte yan yana olmuşlardı hep!

Milli Mücadelemizin tüm kahramanlarını saygıyla ve minnetle anıyorum…


Kaynakça:
- Erol Kaya, ‘Milli Mücadele Döneminde İzmir’e Doğru Gazetesi’, Turkish Studies, Volume 3/1, Winter 2008.
- İzmir’e Doğru, Yayına Haz. Oktay Gökdemir, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı Dizisi: 64, 2010.
- Tülay Alim Baran, ‘Cumhuriyet Dönemi Devlet Adamlarından Vasıf Çınar’, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı: 49, Cilt: XVII., Mart 2001, S. 1-13.
- Zeki Arıkan, ‘Milli Mücadelede Balıkesir’, Atatürk Yolu Dergisi 6, sy. 24, Nisan 1999.