Olimpiyatlardaki ilk kadın sporcumuz Halet Çambel ve Hitler'e meydan okuyuşu

27 Agˆustos 1916’da, Berlin’de ates¸elik yapan bir Osmanlı diplomatı olan Cemil Bey ve Remziye Hanım’ın bir kızları olur.

Halet koyarlar adını. 7 yaşındayken Cumhuriyet’in ilan edilmesi sonrası ailesiyle birlikte Türkiye’ye döner Halet. Arnavutköy’de bulunan kırmızı, ahs¸ap kös¸ke yerles¸irler. O kös¸kte geçer çocukluğu. Babasının yakın dostu Atatürk’ü ilk görüşünü ise şöyle anlatır Halet Hanım;

“Arnavutköy o zamanlar bir balıkçı köyüydü. 5-10 metrelik küçük bir motoru vardı, onunla gelirdi. Balıkçılar ve çocuklar ‘Akıncı geliyor!’ diye bagˆırırdı. Türk, Rum fark etmeksizin ‘Gazi Pas¸a çok yas¸a’ tezahüratlarıyla kars¸ılardık onu. Todori Meyhanesi’ne gelirdi Atatürk. Burada balıkçılarla sofra kurar sohbet ederdi. Benim bizzat tanıs¸ıklıgˆım olmamıs¸tı kendileriyle, fakat ablam Atatürk ile tanıs¸mıs¸tı.” 

Meraklı, keşfetmeyi seven bir çocuktur. Bilgiye karşı bitmez tükenmez bir iştahı vardır. Ancak zayıf, güçsüz bedeni, ailesinde kaygı uyandırır. Robert Koleji olarak bildigˆimiz, Arnavutköy Kız Koleji’nde lise egˆitimine bas¸ladığı yıl, spora da başlatılır.

Yüzme, kürek, binicilik derken, eskrimi de öğrenir. Spor, kendi bedeni ve ruhunun kapasitesini ölçmeye yarayan ilham verici bir hayat biçimine dönüşür.“Bes¸iktas¸ Jimnastik Kulübü” Halet’i eskrim takımına alır. Çok hızlı bir idman hayatı başlar. Yurt içindeki yarışmaların yanısıra, yurt dışındaki müsabakalara da hazır hale gelir Halet Hanım.

1933 yılında, Cumhuriyet’in 10. Yıl Kutlamaları için düzenlenen gösterilerde dikkat çeker. Bes¸iktas¸ Jimnastik Kulübü’nde geçirdigˆi altı yıllık eskrim macerasında, Kulübün bas¸kanı Ahmet Bey’in kızı Suat As¸eni ile kesis¸ir yolları. Aileden sporcu yetis¸en Suat As¸eni, önce jimnastik, ardından da eskrimle ilgilenmeye bas¸lamıs¸tır.

Türkiye’nin ilk kadın eskrim sporcusu olarak tarihte yerini alır. Suat Hanım’ın eskrime bas¸ladıgˆı ilk dönemdeki rakipleri erkeklerdir. Suat Aşeni ile Halet Çambel’in dostlukları, zaman içinde tarihe kazınacak bir kız kardes¸lik hikayesine dönüşür.

Takvimler 1935’i gösterdigˆinde liseden mezun olmus¸, arkeoloji egˆitimi almak için Paris’teki Sorbonne Üniversitesi’nin arkeoloji bölümüne başlamıştır Halet Hanım. Binicilik ve eskrim egˆitimlerine devam etmeyi ihmal etmez. Üniversitedeki ilk yılını bitirmis¸, I·stanbul’a tatil yapmak için dönmeye hazırlanırken bir mektup gelir. Mektupta, Berlin’de düzenlenecek Olimpiyat Oyunları’na katılacagˆı yazılıdır! Heyecandan nefesi kesilir Halet Çambel’in. Hazırlıklar için yola çıkar. Suat Aşeni de aynı mektubu alır.

HİTLER TÜRKİYE’Yİ TEMSİL EDEN İKİ KADIN SPORCUMUZLA TANIŞMAK İSTER

İki genç, Türkiye’yi Olimpiyatlarda temsil eden ilk kadın sporcular olma sorumlulugˆunu üstlenecektir.

Halet Çambel ve Suat As¸eni, 1936 yazında, Berlin’de Türkiye’yi temsil edecek olmanın gururuyla Almanya’ya giderler.. Halet Çambel ve Suat Aşeni’nin yılmaz mücadelesinin damga vurduğu Berlin olimpiyatları, gelecekte farklı spor dallarında Türkiye’yi temsil edecek birçok kadına ıs¸ık olacaktır. Olimpiyatlara ilk defa iki Türk kadınının katılacak oldugˆu bilgisi Avrupa’ya da yayılmıs¸tır.

Herkes bu iki cesur kadının kim oldugˆunu merak eder. Tüm gözler Halet Çambel ve Suat As¸eni’ye çevrilir. Dönemin Almanya’sının devlet bas¸kanı Adolf Hitler’in bile... Hitler, bu iki genç kadınla tanıs¸mak, hayat hikayelerini ögˆrenmek ister. Ancak Hitler’in davetine ne Halet Çambel ne de Suat Aşeni sıcak bakar. Hitler rejimini desteklemeyen bu iki cesur kadın, tüm dünya halklarının barıs¸ ve huzur içinde yas¸amasını istiyorlardır. İkisi de Hitler’in elini sıkmayı reddeder.

Halet Çambel ve Suat As¸eni’nin olimpiyatlarda Türkiye’yi temsil etmesini, Atatürk bizzat istemis¸tir. Bir erkek sporu olarak bilinen eskrimde, Türk kızlarının gücünü, tüm dünyaya göstermelerini istiyordu. Senelerce süren, agˆır kayıplarla sonuçlanan savaşlar sonrası Cumhuriyet’in ilan edilmesiyle birlikte,  Cumhuriyet’in yetiştirdiği iki genç kadının olimpiyatlarda ülkemizi temsil etmesi demek; Türk kadınlarının hak ve özgürlükler açısından erkeklerle eşit olduğunu dünyaya göstermek demekti. Atatürk, ülkedeki genç kızların bu iki sporcu kadından ilham almasını,  evrensel spor müsabakalarında “ben de varım” demesini yürekten arzu ediyordu.

Halet Çambel ile Suat Aşeni Macaristan’da dönemin büyük eskrim hocaları tarafından ağır idmanlara alındı, çok çalıştılar. Berlin Olimpiyatları’nda dereceye giremediler ama, Türkiye Cumhuriyeti’ni temsil eden ilk kadın sporcular olarak tarihe geçtiler. Halet Çambel eskrim dalındaki olimpiyat macerasının sonrasında odagˆını arkeolojiye çevirdi. Yerin altında, tarihe açılan gizemli dünya onu her zaman etkilemis¸, merak ettirmis¸ti. Bugünün ancak geçmis¸i aydınlatarak anlas¸ılabilecegˆini düs¸ünüyordu.

Çambel’in elinde tuttugˆu mes¸ale, sadece kendisinden sonra gelecek Türkiyeli kadın sporcuların yolunu degˆil, tarihin tozlu raflarını da aydınlattı. Dünyaca ünlü bir arkeolog oldu. Öyle ki onun bu merakını, usta yazar Yas¸ar Kemal s¸u sözlerle ifade ediyordu: “Yer altını güne çıkarmak Halet’in en büyük hüneriydi. Yer üstündeki insanlar da ondan yepyeni bir dünya ögˆreniyordu. Okuldan kaçan ya da okula gönderilmeyen kızları okula gönderiyordu.

Halkın içinde bir büyüydü o.” Anadolunun “Halet Bacısı” olmus¸tu”. Bir arkeoloji profesörü olarak I·stanbul Üniversite’sinde görev yaptıgˆı süre boyunca, yüzlerce arkeolog yetis¸tirdi Halet Çambel. Ülkesinin degˆerlerini korumaya ve tanıtmaya adadı kendini. Eğitmen, biliminsanı, sporcu ve aydın kimligˆi ile kendisinden sonraki nesillere ilham veren çok yönlü bir Cumhuriyet kadını olarak tarihe geçti.

Berlin olimpiyatlarından 88 yıl sonra, Türk Milli Takımı, Paris 2024 Olimpiyatları’na, ilk kez kadınların erkek sporcu sayısından fazla olduğu bir kafile ile katılıyor. Türkiye’yi 18 dalda, 54 kadın, 48 erkek sporcu olmak üzere 102 sporcumuz temsil ediyor. Ve Paris 2024 olimpiyatları olimpiyat tarihinde bir ilke imza atıyor;  Tüm  dünya ülkelerinden katılan erkek ve kadın sporcu sayısının eşit olması. Peki olimpiyat meşalesinin amblemi dikkatinizi çekti mi? Alevde gülümseyen bir kadın var!

Halet Çambel’in yaktığı meşalenin alevi tüm sporcularımızın yüreğinde parlasın. Cesaret ve azmi onlarla olsun. Kadın, erkek tüm milli sporcularımıza başarılar dilerim. Şansları açık olsun!

Not; Halet Çambel’in uzun hikayesini, Akbank’la “Cumhuriyet’in Yolundan Ayrılmayanlar” podcastimizde dinleyebilirsiniz.