Türkiye’de e-ticaret sistemi yanlış

E-ticaret, dünyada kullanıcıyı merkeze alan bir sistem olarak gelişti. Türkiye’de ise, nedense bu denklem tersinden işletiliyor. Kullanıcı, alışverişin merkezinde değil; aksine, sistemin en zayıf halkası hâline gelmiş durumda. Bunun temel nedeni, ödeme ile teslimat arasındaki yapısal adaletsizlik. Türkiye’de neredeyse tüm e-ticaret işlemlerinde, önce ödeme yapılıyor, sonra ürün gönderiliyor. Kulağa sıradan geliyor olabilir ama bu işleyiş, sorunu tam da sıradanlaştırdığı için tehlikeli.

ALIŞVERİŞ Mİ, AHLAK TESTİ Mİ?

Tüketici, parasını ödediği anda kontrolü kaybediyor. Sipariş ettiği ürünün gelip gelmeyeceği, hasarsız mı olacağı, doğru ürün mü olacağı… hepsi satıcının inisiyatifine bağlı. Yani para el değiştirdiği anda, alışverişin kaderi satıcının ahlakına emanet ediliyor.

Şikâyet sitelerine göz atmak bile bu sistemin neden hatalı olduğunu görmek için yeterli. Ürünün hiç teslim edilmemesi, bozuk veya ayıplı ürün gelmesi, iade süreçlerinde tüketiciye eziyet edilmesi, hatta hiçbir muhatap bulunamaması gibi binlerce vaka var. Bu da gösteriyor ki sistem, yalnızca birkaç kötü niyetli satıcı yüzünden değil, bizzat yapısı itibarıyla sorunlu.

DÜNYADA İŞLER NASIL YÜRÜYOR?

Global pazarlarda e-ticaret, güven üzerine inşa ediliyor. Örneğin:

• Amazon gibi büyük platformlar, ödeme ile teslimat arasında kullanıcı lehine güven mekanizmaları oluşturuyor. Ödeme, mal teslim alınıp onaylandıktan sonra satıcıya aktarılabiliyor.

• Almanya gibi ülkelerde, “aç kapına bak” modeline karşılık gelen, kapıda ödeme veya mal geldikten sonra banka havalesi gibi sistemler hâlen yaygın.

• AliExpress, satın alma işleminden sonra ödeme fonunu hemen satıcıya aktarmıyor. Alıcı ürünü aldığını ve memnun olduğunu onayladıktan sonra ödeme gerçekleşiyor.

• Rusya’da birçok e-ticaret platformu, tüketiciye önce ürünü gösterip ardından ödeme yapmasına imkân tanıyan teslimat sonrası ödeme modelini benimsemiş durumda.

• Çin’de, özellikle JD.com gibi büyük platformlar, kendi kargo sistemlerini kullanarak ürünleri alıcının onayına göre teslim ediyor ve bu onaydan sonra ödeme devreye giriyor.

• İran’da, güven sorunu nedeniyle halen kapıda ödeme yaygın; kullanıcı ürünü aldıktan sonra nakit veya POS cihazıyla ödeme yapabiliyor.

• Dubai ve genel olarak BAE’de ise e-ticaret, lüks segmentten en alt segmente kadar güven esasına göre yapılandırılmış durumda; birçok alışverişte ödeme gecikmeli aktarılıyor, alıcı lehine düzenlemeler ön planda.

Bu sistemlerin ortak noktası, alıcıyı korumaları. Çünkü tüketici güveni, e-ticaretin olmazsa olmazıdır. Güvensiz bir ortamda ne sadık müşteri oluşur, ne de sürdürülebilir büyüme sağlanır.

TÜRKİYE’DE SİSTEM NEDEN DEĞİŞMELİ?

Türkiye’deki mevcut uygulama, uzun vadede tüm tarafları zarara uğratıyor. Satıcılar kısa vadeli kâr uğruna sektöre olan güveni aşındırıyor, platformlar şikâyet yükü altında boğuluyor, kullanıcılar ise her alışverişte hayal kırıklığına uğruyor. Halbuki çözüm karmaşık değil:

• Ödeme sistemleri yeniden yapılandırılmalı.

• Ürün teslim alındıktan sonra, hatta mümkünse alıcının onayıyla ödeme gerçekleşmeli.

• Aracı platformlar, ödeme fonksiyonlarını “emanet” olarak değerlendirmeli.

• Gelişmiş kargo entegrasyonları ile ürün teslimat onayı, ödeme tetikleyicisi hâline getirilmeli.

Sonuç olarak

E-ticaretin doğasında hız, kolaylık ve güven var. Türkiye’de ise bu üçlüden yalnızca “hız” var, ama o da yanlış yere hizmet ediyor. Bugünkü yapı, tüketiciyi değil, satıcının vicdanını esas alan bir sistem yaratmış durumda. Bu sistem ya değişecek, ya da kendini tüketerek bitecek. Seçim bizim ama yol belli: Önce ürün, sonra ödeme. Çünkü güvenin sırası değişmez.

Türkiye’deki yasa yapıcılar, bu yapısal sorunu artık ciddiyetle ele almalı. Tüketiciyi koruyan, dünya standartlarında bir ödeme-teslimat düzeni için gerekli yasal altyapı bir an önce oluşturulmalı. Aksi hâlde Türkiye’de e-ticaret, güven yerine güvensizlik üretmeye devam edecek.