Elektronik sigaradaki tehlike kimin umurunda?

Sigara ve tütün ürünleriyle mücadelede bir dönem örnek gösterilen Türkiye, son 10 -15 yılda bu unvanını kaybetti. Hatta bırakın örnek olmayı, tütün ve tütün ürünleriyle mücadeleye başladığı noktadan daha geriye düştü. Sigara satışında ve tüketiminde artık düşüşle değil, artıştaki rekorlarımızla anılıyoruz. Yeni unvanımız sigara tüketiminde “rekortmen ülke” olabilir!

Birkaç veri paylaşmak gerekirse; 2024 raporuna göre küresel tütün kullanım sıklığı tüm coğrafi bölgelerde, erkeklerde ve kadınlarda düşüyor. Ancak Türkiye bu trendin tersine bir eğilim gösteriyor. Türkiye, 2020’de Avrupa’da tütün kullanım sıklığı en yüksek üçüncü ülke ve 10 yılda kullanım sıklığı artış gösteren tek ülke oldu.

12’de Sağlık programında konuğumuz olan Çocuk Göğüs Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Elif Dağlı, “Dünya Sağlık Örgütü’ne göre tüm dünyada kadın ve erkekte sigara kullanımı azalıyor ancak bir tek Türkiye’de yükseliyor. Rezalet bir şey bu” diyerek isyan etti.

Yaklaşık 35 yıldır adı sigarayla mücadeleyle anılan Prof. Dr. Elif Dağlı’nın paylaştığı diğer verilere göre son durum şu:

Türkiye Küresel Yetişkin Tütün Araştırması ile 15 yaş ve üzerinde tütün kullananların oranı en son 2016’da ölçülmüştü. O dönemde erkeklerin yüzde 44,1’i, kadınların yüzde 19,2’si sigara içiyordu. Toplumda sigara içme oranı yüzde 31,6 olarak saptanmıştı. Yani erişkinlerin üçte biri sigara kullanıyordu. Türkiye Sağlık Araştırması 2022 verilerine göre ise 15 yaş üzerindekilerde sigara kullanma oranı erkeklerde yüzde 45,1, kadınlarda yüzde 19 olarak bulundu. 2012-2022 yılları arasında artış toplamda yüzde 20, erkeklerde yüzde 12,8, kadınlarda ise yüzde 38,3 olarak belirlendi.

YASA YOK HÜKMÜNDE!

Türkiye’de tütün üretiminin ve tüketiminin artışını önleyecek bir yasal zemin var. Ancak kanun neden uygulanmıyor?

“Başladığımız yere geri mi döndük? diye sordum Prof. Dr. Dağlı’ya… Örnek yasa olarak lanse edilen 4207 sayılı tütün kontrol kanununun zamanla uygulamada itibarsızlaştırıldığını, hatta “Tütünsüz hava sahası ödülleri” alınırken nasıl “mış gibi” yapıldığını, kısaca tütünle mücadelenin bilmediğimiz, arka plandaki öyküsünü anlattı. Prof. Dr. Elif Dağlı’ya göre ilk iki yıl uygulanabilen ancak daha sonra devre dışı bırakılan yasa fiilen yok hükmünde.

ŞAMPİYONLUKTAN 3. KÜMEYE DÜŞTÜK

Tütün kontrol ölçeği sıralamasında 9. sıradan 17. sıraya düşen Türkiye’nin, sigara satış hacmi en yüksek 30 ülke arasında yer almasını Prof. Dr. Dağlı, küme düşmeye benzeterek şöyle yorumladı:

“Türkiye, Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi’ne imza koyan ilk ülkelerden oldu. Dumansız hava sahasını yasalaştırdı ve çok iyi uygulamaya başladı. 2010 yılına kadar yasaya sadakat gösterildi fakat daha sonra ihlallere göz yumdu. İki yıl kadar başarılı olduktan sonra başladığımızdan daha geriye düştük… Tütün kontrolünü kendine marka yapmış siyasi yönetim, hiçbir dönemde görülmemiş bir yenilgiye bilerek veya bilmeyerek imza attı.

Türkiye’de sigara tüketimi yıllar içinde giderek artarak tarihin en yüksek noktasına ulaştı. Şimdi küme düştük ama sanki şampiyonluktan 3. kümeye düşmüş gibi olduk.”

SİGARA ENDÜSTRİSİNİN SON TAKTİĞİ TRUVA ATI GİBİ

Prof. Dr. Elif Dağlı’nın dikkat çektiği en vahim örnek, elektronik sigaralarla ilgiliydi. Elektronik sigaraların piyasaya sürülme öyküsünde de yine bildiğimiz taktikler devrede. Sigarayı bırakmak isteyenler için alternatif olarak sunulan elektronik sigaraların “daha az zararlı olduğu” argümanı başrolde.

Gençlerin elektroniğe olan merakını yakalayan firmalar, bir süredir çocuk ve gençlerin aşina olup sevdiği sakız, şekerleme aromalarına benzer tatları bu elektronik sigaraların içine katarak daha da cazip hale getirme çabasında. Ancak bunların da ötesinde çok ciddi bir tehlike var.

ELEKTRONİK SİGARADA ESRAR TÜREVLERİ VAR

Ülkemizde satışı ve üretimi yasak olmasına rağmen halihazırda çok kolay ulaşılabilen elektronik sigaraların kullanımının çok yaygın olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Elif Dağlı:

“Elbette elektronik sigaranın zararsız olduğunu sadece endüstri iddia eder. Tıp zararsız olduğunu göstermedi. Aksine pek çok zararını gösteren çalışma var. Uluslararası çalışmalardan biri nikotin içeren ve içermeyen aromalı e-sigaraları incelemiş, içlerinde karsinojen (kanser yapıcı) ve toksik kimyasallar bulmuştur.

İnsan beyini 21 yaşına kadar gelişimini sürdürüyor. Nikotin; karar verme, hafıza, dürtü kontrolü gibi insanı insan yapan özelliklerin geliştiği beynin ön bölgesini etkiliyor ve bu kalıcı bir etki oluyor. Bu yaşlardaki yoğun nikotin kullanımı beyinde geriye dönülmez hasarlar bırakabiliyor. Bunların içindeki nikotin o kadar yüksek ki bu çocukların beyini ne olacak, ileride nasıl gelişecekler?

En önemlisi esrar ürünleri içeren çeşit çeşit elektronik sigara bulunuyor. THC denilen esrarın da bulunduğu maddeler tespit edildi. Çocuklarımızı bunlardan kim koruyacak?

GENÇLERE GÖRE SİGARAYI “KAMYONCU AMCA”LAR İÇİYOR

Gençler okul çıkışlarında bir elinde akıllı telefonu, diğer elinde elektronik sigaraları ile en yakın kahve dükkanlarına gidip bu yeni oyuncaklarıyla sosyalleşiyorlar. Araştırmaların da desteklediği üzere yeni nesil, sigara yerine daha “havalı” bulduğu elektronik sigaraya yöneliyor. Prof. Dr. Dağlı da yaptıkları çalışmalarda gençlerin sigarayı “kamyoncu amca işi” olarak gördüğünü belirtiyor.

Son sözü yine Prof. Dr. Dağlı’nın çağrısına bırakalım:

“Elektronik sigaranın zararlarını gösteren giderek daha fazla çalışma yapılıyor. Elektronik sigara, nikotinin bir defada 100 katının alınması demek. Ortaokul çocukları okul tuvaletlerinde gizlice içiyor. ABD’de bu salgını durduramıyorlar.

Türkiye’de ruhsat almayan ürünler yasaktır. Yasak olmasına, onlarca e-ticaret sitesinden satışını defalarca şikayet edilmesine rağmen alenen satılmaya devam ediyor. Araştırıyoruz, tespit ediyoruz ama hiç kimse kıpırdamıyor. Bu adamları kimse cezalandırmıyor. Uyuşturucu çetelerinin peşine düştük diye haberler çıkıyor. Peki, bunlar gözünüzün önünde internette satılıyor. Lütfen bir zahmet bunlara da bakın. Türkiye’de akciğer kanseri, çocuklarda astım artıyor. Biz bu firmalara sağlığımızı satıyoruz. Samimi ve sahici bir seferberlik yapmamız gerekiyor.”