Grokipedia: Dijital bilgi topraklarına hücum

Elon Musk, 27 Ekim 2025’te başlatılan AI destekli çevrimiçi bir ansiklopedi projesi olan Grokipedia’yı tanıttı. Musk’a göre Wikipedia “sola önyargılı” ve kendi ansiklopedisi bir tür ideolojik kontrol aracısı işlevi görecek (euronews). Oysa Grokipedia’nın bazı içeriklerinde sağ görüşler, ideolojik önyargılar, tarihsel çarpıtmalar ve yanlış iddialar tespit edildi (wired). Ayrıca Grokipedia’nın birçok içeriği büyük ölçüde Wikipeida’dan alıntıladığı veya uyarladığı ileri sürülüyor.

Tarihsel sürece baktığımızda coşkulu bir iyimserlikle karşılanan internet ilk yıllarda bilgiye kolektif erişimin sembolüydü. Kar amacı gütmeyen Wikipedia, gönüllü emek, açık kaynak kodlu düzenleme ve kolektif doğrulama ilkesi ile dijital demokrasinin sembolü haline geldi. Bilgi üretimi ve mülkiyetinin ekonomi-politiği özellikle 2000’lerden itibaren dijital ekonominin merkezinde yer aldı. Wikipedia gibi projeler, Yochai Benkler’in (2002) tanımladığı müştereğe dayalı akran üretimi modeline dayanırken; Google, Meta ve X gibi platformlar ortak emeği ticarileştirdi (Fuchs, 2017). Nick Srnicek’in (2016) “platform kapitalizmi” kavramsallaştırması, bu süreci sermaye birikiminin yeni biçimi olarak tanımladı. Ancak 2020’ler sonrasında bu durum Yanis Varoufakis (2024) tarafından “teknofeodalizm” olarak yorumlandı. İnternetin eşitsiz ağ yapısına şüpheli bakılma durumu netleşerek kullanıcıların dijital topraklar sayılan platformlara bağlı olduğu yeni bir feodal yapı tasvir edildi. Ne var ki bu çok ilgi çeken ve popüler hale gelen kavram Musk’ın pür kapitalist olduğu gerçeğini yumuşatıyor. Bilgi ve dikkat ekonomisi üzerindeki tekelci kontrolü, çok daha incelikli ve komplike şekilde insanlığın bilişsel kapasitesine yönelik tehdidi kapsamıyor. Gelinen noktada platform kapitalizminde veri sömürgeciliği (Couldry & Mejias, 2019) ve teknoloji platformlarının bilişsel otoriterliği artıyor. Örneğin 2025 itibariyle Wikipedia gibi modeller, AI tabanlı kapalı bilgi platformları tarafından kuşatılıyor. Musk’ın Grokipedia girişimi bunun en son örneği. Wikipedia’nın açık kaynak ethos’unu alır ve kapalı bir algoritmik sistemin içine hapseder.

Her bir maddenin kullanıcıların katkısıyla büyüdüğü ve bilginin bir süreç olarak üretildiği Wikipedia’nın gücü hiçbir sermaye grubuna ait olmamasından geliyor. Bugün Musk’ın ticari Grokipedia’sı ise birçoklarının dikkatini çekmeden, X ekosistemi içinde şekilleniyor. Grokipedia, Musk’ın şirketi xAI’nin altyapısına bağlı. Yani Grokipedia bilgi üretmiyor, bilgi madenciliği yapıyor. Dijital bilgi üretiminde emek, dikkat ve katılım sömürülüyor. Kullanıcı “katkıda” bulunduğunu sanırken, aslında AI’yi eğitiyor. Ve verilerin değeri, kullanıcıdan çok algoritmanın sahibine gidiyor. Grokipedia bu haliyle klasik ansiklopediden çok bir epistemik maden ocağına benziyor. Bu bağlamda Grokipedia, Musk’ın sahip olduğu AI, platformlar, medya erişimini kullanarak bilgi rejimini yeniden şekillendirme girişimidir. Bu nedenle Grokipedia’nın “AI fact-check” sistemi ile bilişsel otoriterlik arasındaki yakın ilişki görülmelidir. Musk’ın Grokipedia’yı tanımlarken kullandığı propagandanın AI ile temizleneceği savı, ideolojik bir söylemdir. Bu söylemler, Musk’ın projesinin tarafsız, nesnel ve bilimsel olduğu algısını güçlendirmeye yöneliktir. Bu söylem, tarafsızlık kisvesi altında yeni bir ideolojik merkez kurma girişimidir. Çünkü bugün ideoloji, arayüzlerle üretiliyor. Tarafsız görünen algoritmalar, görünmez bir değer sistemi taşıyor. Ne görünüyor, ne gizleniyor, neye “doğru bilgi” deniyor — hepsi yazılımsal bir politik tercih içeren kapalı kutu teknolojisi. Gerçek ve hakikat için artık kod sahibinin kim olduğunun peşine düşeceğiz. Grokipedia’nın  algoritmik teokrasisi, -sanki Tanrısal bir AI’nin “hakikat” dağıttığı- yeni bir epistemik din gibi algılandığında bilgi bir metaya, doğruluk bir hizmete, düşünme bir abonelik modeline dönüşebilir.

Musk, X’teki güçlü bir etkinliği ve Grokipedia’nın entegre altyapısı ile yeni bir bilgi ekosisteminin hayalini kuruyor. Amaç X kullanıcılarına, arama motorları üzerinden gelen sorguların yanı sıra, doğruluk kontrolü yapan bilgi kaynağı olarak Grokipedia’yı da sunmak. Böylece platform hakimiyeti ve içerik kontrolü bir arada yürüyecek. Bilgi akışı, algoritma süreçlerine doğrudan entegre edilmiş bir kaynağa yönlendirilebilecek. Dikkat ekonomisinde büyük avantaj sağlayan bu durum ile Grokipedia, -en saf ve hafifinden- ticari küresel bir bilgi yönetimi girişimidir. Bilgi, burada bir meta haline gelir. Kullanıcı sayısına, etkileşime, algoritmik görünürlüğe bağlı olarak değer üretir. Bilgi üretiminde insan editör emeği yerine AI emeği ile daha ucuza ve hızlı bilgi üretme imkanı sağlanır; bilgi üretimi ve kontrolünde sermaye birikimi gerçekleşir. 

İki bilgi kaynağını karşılaştırdığımızda Wikipedia’da gönüllü editörler, şeffaf süreçler, tartışma sayfaları bulunmakta, her madde kaynakça, literatür, denetim zinciri ile sunulmakta. Maddeler topluluk tarafından denetlenebilir. Emek yoğun, içerik düzenleme süreci ise zahmetlidir. Ayrıca akademi ve kullanıcılar nezdinde itibara sahip. Polonya'nın Slubice kentinde heykeltıraş Mihran Hakobyan tarafından tasarlanan bir Vikipedi Anıtı dahi bulunuyor. Kapalı kutu teknolojisinin bir ürünü olan Grokipedia ise doğrudan düzenleme bulunmazken, katılımcılık ve kolektif denetim mekanizmaları dışlanmakta. Denetim toplulukça değil, algoritmik sistemce yürütülmekte. Bazı maddelerde kaynakça oldukça zayıf. AI tarafından uyarlanmış içerikler nedeniyle bilgi meşruiyeti tartışmalı. “uyarlanmış Wikipedia” eleştirisiyle birlikte tarafsızlık iddiası zayıf, ideoloji kamuflajı riski yüksek. AI ile hızlı üretim yapılıyor ama hızın maliyeti hatalar, önyargılar, halüsinasyonlar, eksik kaynaklar. Musk’ın hedefi bilgi akışı üzerindeki kontrolünü genişletmek, platform ağını, kullanıcı tabanını tek bir entegre sistem altında birleştirmek. Musk’ın amacı platform ekosistemindeki planı gerçekleşirse bilgi kaynaklarının “küresel teknoloji sermayesi” tarafından kontrolü artacak. Kısacası Grokipedia-Wikipedia karşılaştırması bir ansiklopedi savaşı değil. 

Wikipedia, gönüllü emeğe dayalı, denetime açık ve kar amacı gütmeyen bir bilgi mimarisi sundu. Ancak Musk’ın Grokipedia’sı bu modeli tersine çevirerek içerik katkıları AI tarafından filtrelenecek ve üretilen içerikler, xAI’nin dil modeli veri tabanına entegre edilecek. Yani kullanıcı bilgiye katkı sunduğunu düşünürken, aslında AI modelini eğitmekte ve sermayeleştirilmiş bir veri zincirine katkıda bulunmaktadır. Terranova’nın (2000) ücretsiz emek kavramı ile gönüllü içerik üretiminin platform kapitalizminin görünmez yakıtı olduğu durum hala geçerli. Grokipedia, bu ücretsiz emeği AI eğitim verisine dönüştürerek, bilginin kendisini bir mülkiyet nesnesi haline getirmekte. Wikipedia’da bilgi birlikte üretilen, paylaşılan ortak mal iken, Grokipedia’da bilgi “platform mülkü”. Bu yeni düzende, kullanıcı emeği görünmez, üretim süreci oyunlaştırma (gamification) ile maskelenir, mülkiyet ilişkisi ise “AI’nin tarafsızlığı” kisvesiyle meşrulaştırılır. Kamusal alan kapatılarak, bilgiye erişim platform merkezli bir özel mülkiyet rejimine dönüştürülür. Bu dönüşümle, Zuboff’un (2019) gözetim kapitalizminin ötesinde bilgi gözetlenmekle kalmıyor önceden düzenleniyor. Hakikat kamusal bir müzakereden çıkarak bir algoritmik tasarım kararına dönüşüyor. Yeni medya araştırmaları açısından bu tasarım bilginin üretimi, dolaşımı ve mülkiyeti açısından yeni bir modeli temsil ediyor. 

Kısacası hakikat, tarafsızlık mitine sığınan bir algoritma kararı olamaz. Musk’ın Grokipedia projesi, “tarafsız bilgi” arayışıyla yola çıksa da biliyoruz ki algoritmalar tarafsız değil; onları kim yazdıysa, o kadar tarafsızlar ve onların tarafındalar.

Sonuç olarak bir yanda Wikipedia’nın kolektif aklı; diğer yanda Grokipedia’nın algoritmik otoritesi.

Bir yanda tartışma; diğer yanda otomatik doğrulama.

Bir yanda “bizim” bilgi üretimimiz; diğer yanda onların veri mülkiyeti.

Bugün bilginin özel bir dijital mülk haline gelmesi

her platformun kendi bilgi toprağını kurması demek.

Bu topraklarda kullanıcılar içerik ekiyor ama ürün platformun oluyor. Grokipedia’nın özel 

bahçesinde insanlığın bilgi ekmesi serbest ama kar ve zenginlik platforma kalacak şekilde. 

Tıpkı kapitalizmin ilk dönemlerinde çitle çevrilen ortak topraklar gibi

şimdi de bilgi, dijital çitlerle çevriliyor. Dijital bilgi mülkiyetinin önemi ise düşüncenin sınırlarını belirlemesinden kaynaklanmakta. Çünkü Grok’tan teyit bekleyen Grokipedia’da bilgi arayan kullanıcıların düşünce tembelliği gelişebilir, insanlık ön kodlamada bulunan algoritmik yanlılık ve ideoloji çerçevesinde düşünebilir.

Grokipedia’yı Wikipedia’nın antitezi olarak göremeyiz. Çünkü Wikipedia’nın kolektif emeği, platform kapitalizminin diliyle yeniden yazılıyor.

Wikipedia bize bilginin paylaşarak, dayanaşarak güvenle büyüyebileceğini öğretti.

Grokipedia ise bilginin özelleştirilerek nasıl sönümleneceğini gösterecek. Büyük olasılıkla hızlılık için aklımızı nasıl kiraya verebileceğimizi, düşünmeye bile üşeneceğimizi deneyimleyeceğiz. AI, hakikat üretiminde son sözü söyleyen “teknolojik Tanrı” haline getirilmek isteniyor ve denetlenmeyen ve regülasyonların olmadığı senaryoda insanlık, kendi yarattığı bilgi sisteminin önünde ve dolayısıyla platform sahiplerine “secdeye varacak”.

Doğru bilgi ve bilgi akışı, kişilerin, şirketlerin ya da bir algoritmanın tekelinde olamaz. Bu nedenle bugün dünyada hakikatin sahibinin kim olması gerektiğini sorgulamalıyız.

Yine sorularım var. Özgür bilgi yerine “lisanslı hakikat”e dijital topraklarımızı bırakacak mıyız? Hakikatin sahipliğine soyunan Grokipedia bir algoritma ve neden birileri hakikati kodlamak istiyor? Küresel teknoloji şirketlerinin yeni iktidar biçimi, AI aracılı iletişim ve bilgi ekosisteminde kamusal bilgi nasıl yaşayacak?