Haberi kim yazıyor? Yapay Zeka, ABD ve Türkiye’de gazetecilik

Medya endüstrisindeki yapısal ve teknolojik değişimlerin ABD’deki etkileri ve buna karşı geliştirilen çözümlerin genellikle 10 yıl sonra Türkiye’de de gerçekleştiği düşünülmektedir. En azından iş ve gelir modelleri uygulamaları bağlamında bunun yansımalarını şu anda dijital medya arayışlarında görmekteyiz. Bu nedenle ABD’de Pew Araştırma Merkezi'nin Amerikalılar’ınönümüzdeki 20 yıl boyunca yapay zekanın(AI) haber üretimi ve gazetecilik mesleği üzerindeki etkilerine dair 2024 ve 2025’te yaptığı iki araştırmanın verilerini değerlendirmek önemli. Araştırmanın genel değerlendirmesi ABD’lilerin yapay zeka ile haber yazımında büyük ölçüde olumsuz bir tutuma sahip olduğudur. Detaylara baktığımızda çevrimiçi gezinme etkinliklerini paylaşmayı kabul eden 900 ABD'li yetişkinin verilerine göre, katılımcıların %50’si, yapay zekanın haberler üzerinde olumsuz etki yaratacağını düşünüyor.%59’u, yapay zekanın gazeteciler için daha az iş yaratacağını söylüyor. Bu karamsarlık, eğitim düzeyi arttıkça daha belirginleşiyor. Üniversite mezunları, lise mezunlarına göre daha olumsuz bir perspektife sahip.

AI’nin günümüzdeki haber yazma becerilerini değerlendiren ABD’lilerin %41, AI'nın gazetecilere göre daha kötühaber yazdığını, %19'luk bir kesim AI'nın daha iyi yazdığını,%20 ise AI'nın ve gazetecilerin benzer kalitede iş çıkardığını düşünüyor. Bu sonuçlar, yapay zekaya duyulan güvenin sınırlı olduğunu, ancak onun potansiyelinin de gözardı edilmediğini gösteriyor.

Amerikalıların %66’sı, yapay zekanın yanlış bilgi yayma potansiyelinden ciddi şekilde endişeli. Bu oran, hem Cumhuriyetçiler hem de Demokratlar arasında neredeyse eşit.Sonuçlar, yapay zekaya partilerüstü bir güvensizlik duyulduğunu gösteriyor.

GOOGLE ARAMA MOTORU AI İLE HABER ÖZETLİYOR

Google’ın yeni “AI Genel Bakış” özelliği, haber ve bilgiye erişim şeklini ciddi biçimde değiştirecek. %58'lik kullanıcı oranı en az bir kez AI özeti ile karşılaşmış. AI özetlerinin olduğu arama sonuçlarında, kullanıcıların bağlantılara tıklama oranı %8, oysa özet olmayan sonuçlarda bu oran %15. Bu veriler, yapay zekanın içerik tüketimini platformlar lehine, yayıncılar aleyhine çevirdiğini gösteriyor. AI özeti üretim dinamiklerine bakıldığında daha uzun ve soru cümleleri içeren aramalar, AI özet üretme ihtimalini artırıyor.Örneğin, 10+ kelimelik sorguların %53’ü AI özeti üretiyor.“Ne, neden, kim” gibi soru kelimeleriyle başlayan sorguların %60’ı AI özetiyle sonuçlanıyor. Bu AI’nın haber yazımında kullanılması, gazeteciliğin yaratıcı ve derinlemesine analiz gibi insana özgü yönlerini ve dolayısıyla halkın haber alma kalitesini düşüreceğini göstermektedir.

GOOGLE VE AI ÖZETİ İLE BİLGİDE TEKELLEŞME ARTACAK

Önümüzdeki 20 yılda gazetecilikte iş gücü daralması öngörüsü, medya endüstrisindeki yapısal dönüşümün ve krizlerin artacağının bir göstergesidir. Yine araştırmalar göre, hem Google AI özetlerinde hem de standart arama sonuçlarında en sık atıfta bulunulan kaynaklar: Wikipedia, YouTube ve Reddit.  Bu durum Google’ın AI özetleri ile bilgide tekelleşmeyi artıracağının göstergesi olarak yorumlanmalıdır. Kullanıcıların haberci ve yayıncı sitelere tıklama ihtiyacının azalması haber platformlarının trafik ve gelir kaybına, dolayısıyla haberciliğin sürdürülebilirliğine zarar verecektir. Arama motorlarının AI kullanımı, toplumları sadece teknoloji şirketlerinin filtrelerinden geçmiş bilgiye bağımlı hale getirecektir. Her ne kadar ABD halkının şu an AI ile haber yazımını %41 oranında kaliteli bulmamasına rağmen, AI teknolojilerinin büyük bir hızla kendini geliştirme kapasitesi, -insan makine iletişimi ve bilgisayar aracılı iletişim ile-editoryal süzgeçten geçmemiş AI içeriklerinin toplumda bilgi kirliliği yaratma ve manipülasyonpotansiyelini gündeme getiriyor.

ARAMA MOTORUNDA AI ÖZETLERİ TÜRKİYE’DE BAŞLADIĞINDA NELER OLABİLİR?

Türkiye’de gazetecilik, basın özgürlüğü kısıtlamaları, ekonomik baskılar, sansür, otosansür ve siyasi kutuplaşma nedeniyle zaten zor bir durumda. Böyle bir ortamda yapay zekanın etkisi ABD’den çok daha derin ve riskli olabilir. AI destekli haber üretimi, editöryal bağımsızlığı daha da zayıflatabilir. Örneğin, algoritmaların devlet politikalarına göre eğitilmesi mevcut siyasi ortamda, yapay zeka destekli “resmi söyleme uygun” haber üretimi, çeşitli ve muhalif sesleri bastırmak için bir araç haline gelebilir.

Türkiye’de bazı haber siteleri halihazırda clickbait içerik ve düşük kaliteli haberle tanınıyor. AI içerikleri denetimsiz kullanıldığında, yanlış bilgi, bağlamdan kopukluk veya “halüsinasyon” riski artar. Bu durum, kamusal bilgi kalitesini daha da zayıflatacaktır.

Türkiye’de medya çalışanlarının önemli bir bölümü yedek işgücü fazlalığı nedeniyle sendikasız, freelance, geçici veya düşük ücretli çalışıyor.Otomasyon, özellikle yerel haber ağlarında ve küçük medya kuruluşlarında iş kayıplarını daha da artıracaktır.Ajanslardan gelen otomatik metinlerin AI ile düzenlenmesi, haberciliğin sahada değil, masa başı simülasyonlarla yapılmasına neden olabilir.

Türkiye'deki dijital medya haber kuruluşları, reklam gelirlerine büyük oranda Google ve sosyal medya trafiğiyle erişiyor. Eğer “Google AI Genel Bakış” ile AI özetleri Türkiye'de yaygınlaşırsa, kullanıcılar haber sitelerine daha az tıklayacak, bağımsız dijital medya kuruluşları için zaten sınırlı olan gelir akışları iyice azalacaktır.

Türkiye’de yapay zeka destekli içeriklerin, sosyal medyada sahte haberler ve propagandayla birleşmesi halinde, kamuoyu çok daha hızlı yönlendirilebilir. Özellikle seçim dönemlerinde ya da kriz anlarında (deprem, çatışma, yangın ekonomik çöküş) AI destekli bilgi manipülasyonunun olumsuz toplumsal etkileri olacaktır.

Henüz Türkiye'de AI haber üretimi ve yazımıyla ilgili Pew benzeri geniş çaplı bir kamuoyu araştırması yapılmadı. Ancak varsayım olarak medya güveni düşük olduğu için AI'nın haber üretmesi konusunda okuyucular ve kullanıcılar kuşkucu olabilir. Reuters Enstitüsü’nün 2024 Dijital Haber Raporu’na göre Türkiye’de haber kaynaklarına güven sadece %36. Bu nedenle yapay zekanın “daha tarafsız” haber üreteceğine dair bir yanılsama da oluşabilir. Özellikle dijital yerliler ve gençler arasında, AI ile gelen özet haberlerin “hızlı bilgi alma” açısından pozitif algılanması olası.

İfade özgürlüğü kısıtlı, medya geliri zayıf ve AI okuryazarlığı düşük olan Türkiye’de arama motorları ve AI özetleri ile habere ulaşımdaki dönüşüm, medya sermayesi değil halkın haber alma hakkı temelli regülasyon ve mevzuat, proaktif medya politikaları, kamuoyu eğitimi ve etik yapılarla birlikte değerlendirilmelidir. Türkiye’deki medya kurumları ve toplum hangi kaynaklardan AI özetleri oluşturulduğunu bilmek ve sorgulamak zorundadır. Bu bağlamda AI tarafından üretilen her içeriğin açık şekilde etiketlenmesi yasal zorunluluk haline gelmeli, etik yönergeler oluşturulmalı, özellikle seçim dönemlerinde dezenformasyonla mücadele için, içerik kontrol mekanizmaları kurulmalıdır.