Bir Noel Meselesi

Noel, Hristiyan halklar tarafından kutlanan en önemli bayramlarından biridir. Katolik Hristiyanlar, Protestanlar ve aynı zamanda Ortodoks Hristiyanların önemli bir kısmı Noel'i her yıl 25 Aralık'ta kutlarlar. Ortodoks Hristiyanların diğer bir kısmı olan Rusya, Ukrayna, Moldova, Ermenistan, Belarus, Sırbistan, Mısır, Etiyopya, Kazakistan, Kuzey Makedonya ve Karadağ gibi ülkelerde 7 Ocak'ta, yani iki hafta sonra kutluyorlar. Bu farklılıktan dolayı her yıl bu bayram öncesi, Noel'i ne zaman kutlamanın uygun olduğu veya İsa Mesih'in hangi tarihte doğduğu konusunda tartışmalar yaşanır. Roma Kilisesi, 337 yılında resmi olarak 25 Aralık tarihini, yani İsa Mesih'in doğum gününü kutlamaya karar vermişti. Her ne kadar İncil, İsa'in doğumunun kesin tarihini belirtmese de, Hristiyanlar arasında hala tartışmalı bir konu olmaya devam ediyor. 

Gerçekte pek çok insanı yanlış yola sürükleyen bu kafa karıştırıcı tartışmalar, Hristiyan kiliselerinin kullandığı iki farklı (Jülyen takvimi M.Ö. 45'te Jül Sezar tarafından kabul edilen ve Gregoryen takvimi 1582 yılında Papa XIII Gregorius kabul edilen) takvimle ilgili teknik bir sorundan kaynaklanmaktadır. Ancak Ortodoks Hristiyan kiliseleri, Papa XIII Gregorius’un önerdiği takvimi Katolik Kilisesi'nin siyasi bir aracı olarak değerlendirerek kabul etmediler. 1923 yılında İstanbul Patriği'nin girişimiyle, güncelliğini yitirdiği düşünülen Jülyen takviminin "yeni Jülyen takvimi" ile değiştirilmesine karar verildi. Ancak bu karar birçok Ortodoks kilisesi tarafından kabul edilmedi. Bu nedenle bugün dünyada Hristiyan kiliseleri 3 farklı takvim kullanıyorlar: Gregoryen, Jülyen ve Yeni Jülyen. Ancak bu teknik ayrıntıya rağmen Noel'i kutlama konusu, özellikle Hristiyan olan eski Sovyet ülkelerinde siyasallaşmış bir konu haline geldi.

SSCB döneminde ya da hemen dağılmasından sonra takvimlerin değiştirilmesi ya da 25 Aralık'ta Noel'in kutlanması yönünde herhangi bir tartışma yaşanmadı. Ancak Moldova, Ukrayna gibi ülkelerde Avrupa yanlısı, yani Rusya karşıtı partilerin iktidara gelmesiyle birlikte takvimlerin değiştirilmesi tartışmaları da çoğaldı. Böylece yavaş yavaş Noel'i yılda iki kez, hem 25 Aralık'ta hem de 7 Ocak'ta kutlamaya devam ediyorlar.

UKRAYNA'DA NOEL

Ancak Ukrayna örneği bu açıdan oldukça anlamlıdır. 2017 yılında, siyasi nedenlerden ötürü, Ukrayna Noel'i iki kez kutlamaya başladı.  O zamanki Meclis başkanı Andrey Parubi, yeni Noel yasasının "Ukrayna'yı Rus zihinsel işgalinden kurtardığını ve onu özgür ulusların ailesine geri döndürdüğünü" ilan etti. Her ne kadar savaştan önce Noel'in tarihinin değiştirilmesi konuşulsa da savaş, bu reformu hızlandırdı. Ukrayna Ortodoks Kilisesi'nin yeni kilise takvimi 1 Eylül 2023'te Ukrayna'da yürürlüğe girdi. Bu takvimde Noel tarihi 25 Aralık'tır ve 7 Ocak artık dini bir bayram veya izin günü değildir. Bu reformun, birkaç yüzyıl boyunca Rus Kilisesi'nin etkisi altında olan Ukrayna Ortodoks Kilisesi ile  Rus kilisesi arasında  büyük bir kopuş anlamına geldiğini belirtmemiz gerekir. Ukrayna cumhurbaşkanı Zelenski, imzaladığı kararname ile, bu değişikliğin "7 Ocak'ta Noel kutlamasını yapan Rusların mirasından vazgeçmenin" bir yolu olduğunu söylüyor. Ukrayna’nın Noel tarihini değiştirmesi, Rusya'dan, Rus kültüründen ve Rus geleneklerinden uzaklaşmak, hatta ayrılmak anlamına gelir. Bu reform aynı zamanda Ukraynalıların Rusya'ya karşı bir protesto biçimidir. Noel'le ilgili tartışmalar devam ederken, bir yıl önce Vladimir Putin, Rus Patriği önerisiyle, ordusuna Ortodoks Noeli için Ukrayna'da 36 saatlik ateşkese uyma emri vererek Noel’i kutlamalarına izin verdi.

Hristiyan kiliselerinin kullandıkları takvimde her ne kadar teknik bir sorun olsa da, bu sorunu zamanla politikacılar kendi çıkarları için siyasi bir konu haline getirmişlerdir. Pek çok Ortodoks Hristiyana, Noel'i Katolik Hristiyanlarla aynı günde, yani 25 Aralık'ta kutlamaması gerektiği söylenmektedir.

Eski nesiller "Noel'i 7 Ocak'ta kutlamaya alışığız", "kendimi bildiğim bileli İsa'nın doğuşu'nun 7 Ocak'ta kutlandığını biliyorum" diyorlar. Ortodoksların genç kuşakları, büyük şehirlerde Noel'i 25 Aralık'ta arkadaşları veya aileleriyle kutlamayı tercih ediyorlar. Ancak 7 Ocak'ta memleketlerde ebeveynlerini ziyaret ediyorlar. "Noel'in doğru tarihinin ne olduğunu yalnızca Tanrı bilir, günah işlememek için, inananların iki kere Noel'i (her iki tarihde de) kutlamalıdır" diyerek iki kez kutluyorlar. 

Teknik ve politik anlaşmazlıklara rağmen, eski Sovyet ülkelerindeki Ortodoks Hristiyanların çoğunluğu Noel'in yılda iki kez kutlanmasına karşı değil. Çünkü Noel, ışıklar içinde, neşeyle, aileyle, sevdikleriyle ve arkadaşlarıyla daha fazla zaman geçirerek mutlu olmak anlamına geliyor. Siyasetçiler  insanları bölmek istese de Noel, Ortodoks Hristiyanların hangi kiliseye ait olursa olsun, hangi takvime göre olursa olsun, kutsal bir bayramdır.

Bu vesile ile Noel'i kutlayan tüm Hristiyanların bayramını kutluyorum.