Türkiye Gagavuzya'da ne kadar etkili?

Bir Türk dili ve kültürünün yok olması (II)

Moldova Cumhuriyeti ile Türkiye arasındaki ikili ilişkiler, farklı düzeylerde işbirliğine dayalı olarak her zaman sıcak olmuştur. Gagavuzya denildiğinde 90'lı yıllarda Türkiye'nin o zamanki cumhurbaşkanı Süleyman Demirel önemli bir rol oynadı. Gagavuz halkının kendi kendini ayrılıkçı bir cumhuriyet olarak ilan etmesinin ardından Kişinev ile Komrat arasındaki çatışmaya aracılık eden Demirel’di.  

Türkiye o zaman olduğu gibi şimdi de Moldova Cumhuriyeti'nin toprak bütünlüğünü savunuyor. Gagavuz özerkliğinin ilanı aynı zamanda Gagavuz dilinin ve kültürünün korunmasını da amaçlanıyordu. Ancak bu gerçekleşmedi. Üstelik Gagauzya'da şu anda iletişim dili Rusça olup, Gagavuzca yabancı dil olarak öğretilmektedir. 

Türkiye'nin 90'lı yıllarda Gagavuz özerkliğinin ilanını destekleme çabaları, Moldova'daki iç çatışmayı yumuşatmanın yanı sıra, bölgedeki Rus nüfuzunu zayıflatmayı ve etnik Türklerin yaşadığı bölgelerde Türk nüfuzunu artırmayı da amaçlıyordu. Yıllar geçtikçe bu sosyo-politik konjonktürden en çok kazançlı çıkan Türkiye değil, Rusya oldu. 

TBMM Başkanı Mustafa Şentop, 2022 yılında Gagavuzya'ya yaptığı resmi ziyarette şunları ifade etmişti: "Gagavuzya'nın geleceği Moldova'dan başka hiçbir yerde değil. Gagavuzya, Moldova'nın ayrılmaz bir parçasıdır". Türkiye her zaman Gagavuz halkının Kişinev ile birlikte Avrupa'ya entegrasyonunu savunmuştur. Türk büyükelçileri ise her zaman Gagavuz halkının Moldova toplumuna daha fazla entegre olmasını istediklerini vurguluyorlar. 

Türkiye, çeşitli alanlarda projeler yürüten Gagavuzya'nın en büyük yatırımcılarından biridir. Moldova Cumhuriyeti'ne, Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) aracılığıyla sağlanan mali ve teknik yardımlar 29 yıldır devam etmektedir. Yaklaşık olarak 40 milyon ABD doları tutarında 500 projenin hayata geçirilmesine çalışılmaktadır. Öncelikli alanlar ise, sağlığın korunması, eğitim, çevrenin korunması ve altyapıdır. 

Karşılaştırma yapmak gerekirse, Moldova cumhurbaşkanı seçimine yönelik (son seçim kampanyasında) polis, Moldovalı seçmenleri yozlaştırmak için Şor grubu tarafından (Rusya tarafından kontrol edilen) iki ay içinde neredeyse 40 milyon doların harcanacağını açıkladı. 

TİKA'nın Gagavuzya'da yürüttüğü büyük projelere rağmen Türkiye, Gagavuz dili ve kültürünün tanıtılmasına veya korunmasına yönelik kapsamlı kampanyalar yürütmüyor. Kültürel propaganda açısından Rusya Türkiye'nin çok ilerisindedir. 

Gagavuz dili UNESCO'nun nesli tükenmekte olan dünya dilleri listesine dahil edilmiştir. Dolayısıyla Türkiye'nin bir Türk dili ve kültürünü kurtarmak için acilen harekete geçmesi gerekmektedir. Çünkü bunu yapmaya tarihi, ahlaki ve manevi olarak hakkı vardır. Türkiye'nin kültürel ve mali girişimleri var ama yetersiz. 13 Eylül'de Moldova Dostluk Derneği'nin yayınladığı Gagavuzca-Gagavuzca sözlüğü, TÜRKSOY Genel Sekreterliği'nin (TÜRKSOY, halihazırda Türk dünyasının kültür ve medeniyetini korumak ve yaymak amacıyla otuz yıldan fazla bir süredir faaliyet gösteren ilk işbirliği kuruluşudur) konferansında tanıtıldı. 

Sosyal medyada bu yazıyı yazarken Gagavuz kökenli genç bir kızın videosu dikkatimi çekti ve beni çok etkiledi. Gagavuzya'da Gagavuz bir ailede doğan ancak Gagavuzca bilmeyen, yalnızca Rusça konuşan kız. Ana dili Gagavuzca öğrenmek için Türkiye'ye gelip eğitim almayı tercih etti. Reşit olma yaşına geldiğinde kendini tanımaya, aramaya başladı. Kendine doğal bir soru sordu. "Ben kimim?" Kuşkusuz bu soruyu kendilerine soran Gagavuz kökenli pek çok genç var. Peki ama bu kadar güzel bir kültür ve dil yok olursa yukarıdaki sorunun cevabını nasıl bulabilecekler? 

Türkiye, Gagavuz kültürünün korunmasına ve tanıtılmasına katkıda bulunma misyonunun yanı sıra,(önder bir ülke olması nedeniyle) görevine de sahiptir. Bunun için  siyasi iradenin olduğu görülüyor. Sayın Erdoğan Bakü’de Moldova Cumhurbaşkanı ile görüşmesinde Gagavuz dili ve kültürünü korumada birlikte hareket edecekleri kararını açıklamışlardı.  Türkiye'nin büyük bir  ülke olarak Moldova‘nın katkısı olmasa da, Türk halkları ailesinde oynayabileceği role ilişkin farkındalık yaratması gerekiyor. 

Göz göre göre Gagavuz dili ve kültürü yok olmasın!