Koca kalpli insanların küçük ülkesi Moldova

Fiziksel özellikleri bakımından Türk olmadıklarını belli eden diğer birçok yabancı arkadaşımın aksine ben bu sorunu yaşamıyorum. Türklere benzeyen fiziki özelliklerimden dolayı Türkiye'de yabancı olduğumu anlamaları daha zor oluyor. Ancak konuşmaya başladığımda muhatabın gözlerindeki kıvılcımın nasıl parladığını ve bakışın aniden meraklı hale geldiğini fark edebiliyorum. Çoğu zaman bana büyük sıkıntı veren bazı soruların başladığı yer burasıdır. Bu nedenle Moldova Cumhuriyeti'nin nasıl bir ülke olduğu, Moldovalıların kim olduğu ve hangi dili konuştukları konusundaki Türklerin sorularına kapsamlı bir şekilde cevap verebilmek için bu açıklayıcı makaleyi yazma ihtiyacı duydum.

Bana nereli olduğum veya hangi ülkeden geldiğim sorulduğunda, nazik ve sakin bir gülümsemeyle Moldovalı olduğumu ve Moldova Cumhuriyeti'nden geldiğimi söylüyorum. Çoğu Türkler'in Moldova'yı hemen dünya haritası üzerinde hayal etmeye çalıştığını, bir kısmının Maldivler ile karıştırdığını görebiliyorum. Ancak diğer Türkler, şüpheli bir şekilde kendilerine şunu soruyor gibi görünüyorlardı: "Bu ülke de nerede olabilir acaba? Pek iyi hatırlayamıyorum". Hemen sonra şu soru otomatik olarak soruluyor:

"Yani sen Rus musun?"

"Hayır. Rus değilim” diye cevaplıyorum ve muhatabımın şaşkınlıkla bir kaşını kaldırdığını fark ediyorum.

"Ama Rusça konuşuyorsun, değil mi?"

"Evet, konuşuyorum ama bu benim ana dilim değil" diye cevap veriyorum ve her iki kaşının da kalktığını fark ediyorum. Konuştuğum kişinin kafasının nasıl karıştığını, şaşırdığını ve hayretler içinde kaldığını açıkça görebiliyorum.

"Peki senin ana dilin nedir?"

"Ana dilim Rumencedir" ve bu cevapla muhatabımın kafasının nasıl tamamen karıştığını fark ediyorum.

"Hmmm, ama Türkçe çok iyi konuşuyorsun. Kesinlikle Gagavuz kökenlisin" (Gagavuzlar Moldova’da yaşayan Ortodoks Hristiyan kökenli etnik Türklerdir) 

"Hayır, Gagavuz değilim. Türkçeyi Türkiye'de öğrendim!"  diyorum.

Kafa karıştırıcı bir durum olduğunu kabul ediyorum. O halde açıklamaya geçelim. 

Tarih boyunca Türkler'in, çeşitli zamanlarda Moldova'yla ilişkileri oldu. İlk kez, 14. yüzyılın sonu, 15. yüzyılın başında Osmanlı Devleti Romen prenslikleri olarak anılan Eflak ve Boğdan voyvodalıkları üzerinde hâkimiyetini kurmuştu. Osmanlı toponomisiyle Boğdan olarak bilinen Moldova, yaklaşık 300 yıl boyunca Osmanlı İmparatorluğu'nun tebaasıydı. Rus-Osmanlı savaşları sonrasında Osmanlı Devleti, 1812'de Prut ile Dinyester arasındaki, Rusların Besarabya dediği bölgeyi Çarlık Rusya'ya devretti. 

Türklerin Moldova’yla  ikinci kez karşılaşması, yoksullaşan Moldova nüfusunun bir gelir kaynağı bulmak için ülkelerini ve ailelerini terk etmek zorunda kaldığı SSCB'nin çöküş dönemidir. 90'lı yıllar, bavul ticaretinin yanı sıra  pek çok kız ve kadının insan tacirlerinin tuzağına düştüğü, fuhuş yapmaya zorlandığı, dilendiği ya da organ kaçakçılığı yapıldığı yıllardır. O dönemde pek çok Türk, SSCB'nin tek bir ülke olduğunu sanıyor olabilir. Bu nedenle tüm SSCB vatandaşları Rus olarak kabul ediliyordu, çünkü önceden yaşanan yoğun bir Ruslaştırma süreci sayesinde herkes Rusça konuşabiliyordu. Halen Moldovalıların kendi ana dillerinin yanı sıra (eski Sovyet bölgesindeki diğer milletler gibi) Rusça da konuşabiliyor olmaları Türklerin çoğunu yanıltmakta.

Türkler Moldova'yı üçüncü kez 2014 yılında, Moldova Cumhuriyeti tarihindeki en büyük soygun olan "Yüzyılın Soygunu" sırasında üç bankadan bir milyar doların çalındığı sırada duymuştu. 

Türklerin ve tüm dünyanın Moldova'yı dördüncü kez duyduğu yıl, Rusya ile Ukrayna arasındaki savaşın başladığı 2022 yılıdır. Sonra herkes bu günlerde Moldova'nın nerede olduğunu ve Transdinyester dondurulmuş sorununun ne anlama geldiğini öğrendi.

Moldova Cumhuriyeti, bir ülke olarak hiç bir zaman halkın refahıyla ilgilenen politikacılar tarafından yönetilmedi. Çoğu politikacılar yalnızca kendi ceplerini düşündüler. Devletin iç politikası her zaman dış politika ve jeopolitik faktörler tarafından oluşmaktadır. Moldova, doğu ya da batı yönelimli partiler aracılığıyla dışarıdan yönetilen bir ülke görünümündedir. "Doğu" ve "Batı" bu toprak parçası için kavga ederken en çok acı çeken Moldova vatandaşları oldu. 90'lı yıllarda Moldovalılar Rusya, Türkiye ve Yunanistan gibi ülkelere gitmeyi seçseler de, serbestleştirilmiş vize rejimi Moldovalılar'ın çalışmak veya okumak için Avrupa ülkelerine gitmesine imkan verdi. Böylece Moldova Cumhuriyeti son 30 yılda nüfusunun yüzde 40'ını kaybetti. 90'lı yılların başında Moldova'da yaşayan 4 milyon 335 bin kişiden ancak 2,6 milyonu ülkede kaldı.

Anayasaya göre Moldova Cumhuriyeti'nin devlet dili Rumencedir ve devlet, Rus dilini ve ülke topraklarında konuşulan diğer dilleri koruma, geliştirme ve işleme hakkını tanır ve korur. Siyasi nedenlerden ötürü, Rumence dili uzun yıllar üst üste “Moldovaca” olarak adlandırıldı. "Moldovaca dili” ifadesi politik bir icattır. Dilbilimi açısından bakıldığında sözde “Moldovaca” dilinin Romanya'da konuşulan Rumence'den hiçbir farkı yoktur. Buna inanmayanlar veya inkar edenler batıya (Romanya’ya) geçerek kendi gözleriyle görebilirler ya da kendi kulaklarıyla duyabilirler. Moldova topraklarında konuşulan dil sorununu, her zaman sol veya sağ partiler siyasi çıkarları için kullanmışlardır.  

Türkiye’ye geldiğimden beri, Moldova Türkiye'ye çok uzak olmasa da fark ettim ki Türkler Moldova hakkında çok az doğru şey biliyorlar. Malum Karadeniz bölgesinin tarih akışı çok karmaşıktır. 

Bu yazıyla biraz olsun Moldova hakkında bilgi verebildimse ne mutlu bana.