Madem temel haklar piyasaya bırakıldı, biz niye vergi veriyoruz?

Muhalif gazetecilere,  siyasetçilere, belediyelere ve sosyal medya kullanıcılarına, STK yöneticilerine yönelik, akıl almaz gerekçelerle açılan soruşturmalar,  gözaltılar, tutuklamalar nedeniyle Türkiye’de gündem her gün değişiyor. 

Uzun süredir yazıyor ve anlatıyoruz. Türkiye, çoklu kurumsal ve toplumsal çürüme-çöküş süreci yaşıyor. En son TÜSİAD bile, politikacıların, gazetecilerin, iş insanlarının gözaltına alınmasını, tutuklanmasını, Mustafa Kemal’in Askerleriyiz diyen teğmenlerin ordudan ihraç edilmesini, “Çöken sistemdir” diye tanımladı.

Elbette bunlar çok önemli konular. Elbette hukukun üstünlüğüne sahip çıkacağız, elbette hukuksuzluklara karşı direneceğiz ama bu çöküşe direnirken, toplumun büyük çoğunluğunun geçim sıkıntısını ve her geçen gün gerileyen yaşam standartlarını da gündemden düşürmemeliyiz.

Geçtiğimiz yıl çocukların okula aç gittiğini konuşuyorduk. Bu yıl işler daha da kötüleşti. Okulların temizliği, hijyeni sorun oldu. Tarikatlara kapılarını açan, kaynak aktaran Milli Eğitim Bakanlığı, okullara sabun bile koyamaz haldi. Yurttaşlar uzun süredir sağlık hizmetlerine ulaşamıyor. 

Geçtiğimiz hafta Merkez Bankası Başkanı 2025 yılı enflasyon hedefini, daha birinci ayın sonunda yüzde 21’den yüzde 24’e yükselttiklerini açıkladı. Daha önce de enflasyon hedeflerinden sapmalarında üç gerekçe sayıyorlardı. Konut kiralarında ve eğitim hizmetlerindeki artışlar ve işlenmemiş gıda ürünlerindeki fiyat artışları. Bu üç alanda da “Merkez Bankası’nın para politikalarının yapabileceği bir şey yok” deyip sorumluluğu hükümete yüklüyorlardı. Enflasyon hedefini yükselttikleri son açıklamalarında, bir bahane daha eklendi. Sağlık hizmetlerindeki anormal fiyat artışları… Merkez Bankası bu alanda da, para politikasının sonuç vermeyeceğini söylüyor. Doğrudur. Merkez Bankasının, bu açıklaması, uzun süredir söylediğimiz “sosyal devlet bitti” ifadesinin itirafıdır. 

Gıda fiyatları kontrol edilemiyor. Konut kiraları ile başa çıkılamıyor. Sağlık hizmetleri piyasanın ve kapitalizmin kâr hırsının insafsızlığı nedeniyle ulaşılamaz hale geldi. Devlet eğitim vermekten uzaklaştı, biat eden, itaat eden kindar nesil yetiştirme peşinde. Kaliteli eğitim sadece en üst gelir grubundaki ailelerin çocukları için ulaşılabilir hale geldi. Yıllık 2 milyon liraya varan özel okul ücretlerinden söz ediyoruz.

VATANDAŞIN HAKKI, DEVLETİN BORCUDUR  

Birinin hakkından söz ediyorsak, karşı tarafın da sorumluluğu var demektir. İnsan hakları, ya da yurttaşlık hakları demek, devletin sorumluluğu, devletin borcu demektir. En temel insan hakları, yaşam hakkı, barınma hakkı, sağlıklı gıdaya ulaşma-beslenme hakkı, eğitim hakkı düşünce özgürlüğü ve düşündüğünü özgürce yayma hakkıdır. Bu hakları sağlayacak olan da devlet mekanizmasıdır. 

Yurttaşların hakları, devletin sorumluluğudur, borcudur dedik.  

Herkese kaliteli ve ücretsiz eğitim hizmeti sağlayamıyorsak;

Herkese kaliteli, ücretsiz ve anında sağlık hizmeti veremiyorsak;

Herkese barınma ihtiyacını karşılayacak ortamı sağlayamıyorsak;

Hatalı ekonomi politikaları ile enflasyonu azdırıp insanların satın alma gücünü eritip sağlıklı gıdaya erişimini önlüyor ve açlığa mahkûm ediyorsak; 

En temel yurttaşlık haklarını, devlet hizmeti olmaktan çıkarıp piyasaya devrediyorsak soru şudur: “Devlete niye vergi veriyoruz?” 

Sorun, enflasyon sorunu olmaktan çıktı, beka sorunu haline geldi. Bir ülkenin en önemli kaynağı beşeri (insan) sermayesidir. 

Ekonomide verimli olmak için, güçlü ordu için iyi eğitimli ve sağlıklı yeni nesiller yetiştirmeliyiz. Çocuklara iyi eğitim veremiyoruz, sağlıklı beslenmesini sağlayamıyoruz. Kontrol edilemeyen gıda fiyatları nedeniyle, çocuklar, yeterli protein ve vitaminle beslenemiyorlar. Tahılla açlığını gideren çocukların yeterli zeka ve bedensel gelişim gösteremediği biliniyor. Bu başlı başına bir beka sorunu…

Türkiye bir çöl ülkesi değil. Dört mevsim, tarımsal üretim yapılabilecek, hayvancılık yapılabilecek bir konumda. AKP iktidarı öncesi Türkiye, dünyada tarımda kendi kendine yetebilecek 7 ülkeden biri idi. Ve şimdi biz, açlığı konuşuyoruz. 

Enflasyon düşse bile fiyatlar ulaşılamaz seviyeye geldi. Enflasyon, fiyatlar genel seviyesindeki yükselmedir. Enflasyon hızının düşmesi, fiyatların düşmesi değil, fiyat artış hızının düşmesidir. Özellikle 2021 Ekim ayından itibaren “Faizde Nas Politikaları” nedeniyle enflasyon fırladı. 2021 Ekim ayında yüzde 19 olan enflasyon 2021 sonunda yüzde 36, sonraki yıllarda yüzde 85’e kadar çıktı ve yüzde 85’ten yüzde 44’e kadar düştü. Ama fiyatlar öyle seviyeye geldi ki, enflasyon sıfırlansa bile, yurttaşların, özellikle işçilerin, emeklilerin, çiftçilerin gelirleri artmadığı, alım gücü düştüğü için beslenme, sağlık, barınma ihtiyaçlarını karşılama olanağı kalmadı. Şunu da eklemeliyim. Sözünü ettiğim enflasyon verileri, TÜİK’e ait ve TÜİK’in enflasyon ölçümleri inandırıcı bulunmuyor. Bağımsız iktisatçılardan oluşan ENAG’ın ölçtüğü enflasyon TÜİK’in iki katından da fazla. Emekli aylıkları, ücret ve maaş artışları, TÜİK enflasyonuna göre hesaplandığı için, gerçekte oluşan fiyat düzeyine ulaşmak, sıfır enflasyonda bile mümkün olamayacak. Aşağıdaki grafiklerde TÜİK ve ENAG enflasyonları arasındaki farkı ve asgari ücret ile emekli gelirlerinin erozyonunu çok net bir şekilde görüyoruz.

2022 OCAK’TAN BUGÜNE 100 TL NE OLDU?

2022 Ocak ayındaki 100 lira ile satın alınan mal ve hizmetler, 2025 Ocak ayında TÜİK’e göre 410, ENAG’a göre 1069 liraya satın alınabiliyor. 2.6 kat daha fazla.

DÜŞEN ENFLASYON, YÜKSELEN FİYATLAR

Bu grafikteki mavi çizgi Ekim 2021’den Ocak 2025’e kadar geçen sürede TÜİK’in ölçtüğü yıllık enflasyonu gösteriyor. Grafiğin en sağındaki 2025 Aralık bölümü ise enflasyonun Merkez Bankasına göre hedeflenin yüzde 24 enflasyon tahminini varsayıyor. Sütunlar ise bu enflasyon ölçümlerinin yapıldığı fiyatlar genel seviyesini gösteriyor. Sağdaki açık renkli sütun ise 2025 sonunda enflasyon Merkez Bankası’nın hedeflediği yüzde 24’lük enflasyon tutturulursa, fiyatlar genel seviyesinin geleceği yeri işaret ediyor.  

“Nas var” denilerek 2021 Ekim ayında faizlerin düşürülmesi ile yüzde 19 olan TÜİK enflasyonu, Ekim 2022’de TÜİK’e göre yüzde 85’e yükseldi. Ekim 2022’de ENAG enflasyonu da yüzde 185 idi. Ekim 2021’de enflasyonun ölçüldüğü tüketici fiyat endeksi değeri 584, 1 Ocak 2022’de de 687 idi. Enflasyon yüzde 85’lerden yüzde 44’e düştüğünde fiyatlar genel seviyesi de Ocak 2025’te aradan geçen üç sene içinde 687’den 2819’a yükseldi. TÜİK’in enflasyon ölçümleri ile ENAG’ın enflasyon ölçümleri arasındaki fark önceleri çok önemsenecek seviyede değildi. Ancak 2022’den itibaren ciddi biçimde açılmaya başladı. 1 Ocak 2022’de TÜİK’in 687 olan fiyatlar genel seviyesi, ENAG enflasyonu kadar ölçülmüş olsaydı,  bugün gelinen fiyatlar seviyesi, 2819 değil, 7344 olacaktı. Başka bir ifade ile 2022 Ocak ayında 687 liraya satın alınan tüm mal ve hizmetler sepeti, bugün 2819 liraya değil 7344 liraya satın alınabiliyor. Artık fırlayan bu fiyatların geri gelmesi hemen hemen olanaksız… Ücretlerin ise bu kadar artmadığını, enflasyonun alım gücünü silindir gibi ezip geçtiğini aşağıdaki grafikte görüyoruz.

2022 VE 2025’TEKİ ASGARİ ÜCRET VE EMEKLİ AYLIKLARI

2022 Ocak ayında net asgari ücret 4253 lira idi. 2025 yılına gelindiğinde TÜİK enflasyonun çok az üstünde 22.104 lira olarak açıklandı. Oysa 2022-2024 arasındaki ENAG enflasyonuna göre hesaplanmış olsaydı, 45.465 lira olacaktı. En düşük emekli aylıklarında da aynı durum geçerli… 2022 Ocak ayında en düşük emekli aylığı 2500 lira idi ve TÜİK verileri dikkate alınarak 2025’te 14.469 liraya geldi. Oysa ENAG ölçümlerine göre olması gereken seviye 26.725 lira idi. AKP dönemi öncesi en düşük emekli aylığının asgari ücretten yüzde 40 fazla olduğunu düşünürsek, olması gereken en düşük emekli aylığı 65 bin liraya ulaşacaktı.

Şunu da belirtmeliyim. Olması gereken bu asgari ücret ve emekli aylığı seviyeleri, hayal ve rüya değil. Yine kimsenin halinden memnun olmadığı 2022 Ocak ayındaki seviye… Ve 2022 Ocak ayında emekliye o aylıkları ödeyen devletin bütçe açığının milli gelir oranı, bugünden daha iyi idi. Yani devlet emekli yüzünden batmıyordu. Ve yine 2022 Ocak ayında asgari ücret seviyesinde, şirketler batmıyor ve pek de güzel kâr elde ediyordu. İşçiler ve emekliler bugün, memnun olmadıkları 2022 Ocak ayı gelirlerini mumla arar hale geldiler.

Enflasyon, hayat pahalılığı, açlık, beslenme sorunları, ulaşılamayan sağlık hizmetleri, barınma ve eğitim sorunları vatandaşın en önemli gündemidir ve hiçbir şekilde gündemden düşürülmemelidir.