Atatürk ve Ankara’ya giden yol

Mustafa Kemal Paşa, 23 Nisan 1920’de Ankara’da TBMM’nin açılmasından önce, önemli toplantılar yapmış, kongreler düzenlemiştir. Bunlardan biri, 22 Haziran 1919 tarihli Amasya Genelgesi’dir. Ardından Erzurum Kongresi (23 Temmuz – 7 Ağustos 1919), sonra Sivas Kongresi (4 – 11 Eylül 1919) gelir. Atatürk; 2 Eylül 1919 – 22 Aralık 1919 arasında çalışmalarını Sivas’ta sürdürmüştür. 

Sivas Kongresi’nde Mustafa Kemal Paşa başkanlığındaki Heyet-i Temsiliye’nin ilk icraatı, emperyalizmin işbirlikçisi, teslimiyetçi İstanbul Hükümeti’yle Anadolu’nun bağlantısını kesmek olmuştur. İstanbul Hükümeti, artık Anadolu’daki askeri ve mülki erkâna talimat veremeyecektir. Bu idari birimler, artık Saray’a değil, Sivas’taki milli iradeye bağlıdır. Bu durum Cumhuriyet tarihinde “ikili iktidar” dönemi olarak anılır. Çünkü bir yanda İstanbul’daki hükümet diğer yanda Sivas’taki temsilciler heyeti vardır. Marx’ın tanımına da uygundur durum; “Her savaş aynı zamanda iç savaştır”. 

Gelişmeler, kısa süre sonra, Anadolu’ya söz geçiremeyen İstanbul’daki Damat Ferit Paşa Hükümeti’nin, 2 Ekim 1919’da istifa etmek zorunda kalmasıyla, ileri bir aşamaya evrilir. Hemen ardından kurulan Ali Rıza Paşa Hükümeti, Sivas’ta seçilen Heyeti Temsiliye’yi ve kongre kararlarını tanıdığını açıklar, 4 Ekim 1919’da. İstanbul’da yeni kurulan hükümetin bu tutumu, hem Mustafa Kemal Paşa açısından büyük bir siyasal başarıdır hem de milli irade, milli temsil, milli meşruiyet, milli hakimiyet yönünde atılmış çok önemli bir adımdır. Bir süre sonra İstanbul’daki Ali Rıza Paşa Hükümeti, bir adım daha atar ve Heyeti Temsiliye ile görüşmek ister. 

İstanbul’un attığı bu adım üzerine Amasya’da iki hükümet arasında görüşme yapılır. 20 – 22 Ekim 1919’da yapılan görüşmede İstanbul Hükümeti’ni Bahriye Nazırı Salih Hulusi Paşa; Heyet-i Temsiliye’yi Mustafa Kemal Paşa, Rauf Orbay ve Bekir Sami Kunduh temsil ederler. 22 Ekim 1919’da ortak protokol açıklanır. İstanbul, Anadolu’nun tezlerini kabul eder, siyasi ve hukuki olarak tanır. Emperyalistler, İstanbul’u kullanarak, Anadolu’daki milli hareketi denetleyip yönlendiremeyeceklerini anlarlar. Meclisi Mebusan’ın toplanması da kararlaştırılır Amasya’daki görüşmelerde. 

Görüşmelerin en çetin konusu, seçimlerin yapılması ve meclisin açılmasıdır. Seçimler yapıldıktan sonra meclis nerede toplanacaktır? İşgal altındaki İstanbul’da mı? Anadolu’da mı? Atatürk; Anadolu’da toplanmasını ister. Fakat bu konuda en yakın çalışma arkadaşlarını bile ikna edemez. Çoğunluk İstanbul der. Sorunu çözmek için öncü komutanlar Sivas’taki Heyet-i Temsiliye üyeleriyle toplantı yaparlar. Toplantıya Ali Fuat Cebesoy ve Kazım Karabekir de katılırlar. Sonuçta meclisin İstanbul’da toplanması kararlaştırılır. Heyet-i Temsiliye’nin çalışmalarını nerede sürdüreceği de karara bağlanır. Konya, Eskişehir, Ankara öne çıkar. Savaştaki merkezi konumu, demiryolu hattı üzerinde olması, bir kolordunun kentte bulunması gibi unsurlardan dolayı Ankara üzerinde uzlaşılır.  

Atatürk, 108 gün kaldıktan sonra, 22 Aralık 1919’da Sivas’tan ayrılır. Yozgat üzerinden gitmez. Kayseri- Hacıbektaş- Kırşehir yolu üzerinden 27 Aralık 1919’da Ankara’ya ulaşır. Mustafa Kemal Paşa’yı Ankara’da karşılayanlar arasında 20. Kolordu Komutanı Ali Fuat Cebesoy, Ankara Valisi Yahya Galip Bey, Ankara Müftüsü ve Ankara Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Reisi Börekçizade Rifat Hoca ve Seymenler vardır. Heyet-i Temsiliye’nin merkezi artık Ankara’dır.