Avrupa'da yeni bir Türk devleti mi?

Türk basınında dikkatimi çeken birçok haber ve yorumun manşetidir bu. Bağımsızlık isteyen bu "Türk devleti" hangisidir? Şaşırmadım. Moldova Cumhuriyeti'nin Gagavuz Özerk Bölgesidir. Rusya'nın Ukrayna'ya yönelik saldırganlığının başlamasının üzerinden neredeyse 2 buçuk yıl geçmesine rağmen, savaş bölgedeki ülkeleri etkilemeye devam ediyor.

GAGAVUZYA NEDİR? GAGAVUZLAR KİMLERDİR? 

Gagavuzlar küçük bir Ortodoks Hıristiyan Türk topluluğudur, uzun ve ilginç bir tarihe sahiplerdir. Gagavuzların hiçbir zaman kendilerine ait bir devletleri olmadığı için tarih boyunca halk olarak acı çektiler. 1812'den sonra Besarabya'daki (günümüzdeki Moldova Cumhuriyeti toprağı) Gagavuz halkı ilk kez Rusya Çarlığı yetkililerinin teşvik ettiği zorla Ruslaştırma süreciyle karşı karşıya kaldı. İki asırdan fazla süren bu Ruslaşma sürecinin etkileri bugün bile görülmektedir. 1994 yılında Moldova Cumhuriyeti Parlamentosu Gagavuz halkının özerkliğini tanıdı ve bölgenin özel statüsü Anayasa'da yer aldı. Nüfus yaklaşık 121 bin kişidir. Ağırlıklı olarak Rusça konuşmaktadırlar.

GAGAVUZYA NEDEN BAĞIMSIZLIK İSTİYOR? 

Gagavuzya'nın yerel yetkilileri, Moldova'nın merkezi yetkilileriyle her zaman gergin bir ilişki içerisinde olmuştur. Bu ilişki, Gagavuzya'daki seçimleri Şor Partisi'nin adayı Evghenia Gutul'un kazandığı geçen yılın yazından bu yana daha da kötüleşti. Şor Partisi’nin lideri, Moldova Parlamentosu eski milletvekili kaçak oligark Ilan Şor. Moldova’daki “Yüzyılın Soygunu" dosyasında 15 yıl hapis cezasına çarptırıldı ve şu anda Rusya ve İsrail'de saklanıyor. Mevcut Gagavuzya Başkanı Gutul yakın zamanda Moskova'ya birkaç ziyarette bulundu ve Vladimir Putin ile şahsen görüştü. 21 Nisan'da Moskova'da, oligark Ilan Şor'un desteklediği Rusya yanlısı bir ittifak olan "ZAFER" siyasi bloğu oluşturuldu. Blok sonbaharda gerçekleşecek olan cumhurbaşkanlığı seçimlerine ve AB katılım referandumuna katılmayı hedefliyor.

Her ne kadar Moldova ve Romanya’nın birleşmesi hiçbir zaman ciddi olarak tartışılmamış olsa da, Rus basınında Moldova'nın bunu isteyebileceğine dair haberleri sıklıkla okuyabiliyoruz. Ancak Gagavuzya, Romanya ile birleşmeye her zaman karşı çıkmış ve bunun gerçekleşmesi halinde bağımsızlığını ilan edeceğini ve bunun için Rus birliklerinden yardım isteyeceğini açıklamıştır. Gagavuzya'daki yetkililer, AB'nin bağış şeklinde 11 milyon avronun üzerinde yatırım yaptığı bir dönemde dahi Moldova Cumhuriyeti'nin Avrupa'ya entegrasyonu fikrini bile desteklemiyor. Üstelik Gagavuzların önemli bir kısmı yıllarca çalıştıkları Türkiye'den ayrıldıktan sonra AB ülkelerinde çalışıyor. Ancak Gagavuzya Avrasya Ekonomik Birliği'ne entegrasyonu tercih ediyor. Moldova Cumhuriyeti Transdinyester olmadan ilk aşamada AB'ye katılabilirse de Gagavuzya'daki siyasi istikrarsızlık katılım sürecinde önemli bir engel teşkil edebilir.

Gagavuzya Başkanı, bölgeyi siyasi ve ekonomik olarak Rusya'ya bağlamak için çaba harcıyor. Rus gıda güvenliği kurumu Rosselhoznadzor, Moldova Cumhuriyeti'nden meyve ve sebze ithalatını yasaklasa da Gagauz tarım ürünlerinin ithalatına izin vermektedir. Moldova Cumhuriyeti Yolsuzlukla Mücadele Savcılığı, Gagavuz Başkanı Evghenia Gutul'u mahkemeye gönderdi. Organize bir suç örgütünden bilerek para kabul etmekle suçlanıyor. Ancak Gutul, dosyanın "ülkenin cumhurbaşkanı Maia Sandu'nun emriyle" uydurulduğunu söyledi.

Gagavuzya'nın bağımsızlığını istemesi ilk kez değil. 2014 yılında yapılan referandumda Gagavuzların yaklaşık %97'si AB'ye katılmaya karşı oy kullandı. Rusya'nın oluşturduğu Gümrük Birliği'ni tercih ediyorlar. Kişinev'deki yetkililer Gagavuz halk oylamasının yasadışı olduğu söyledi. Özerk bölgenin kanunda Gagavuzya'nın kendi parlamentosuna ve hükümetine sahip olduğu belirtiliyor. Ayrıca kanunda, "Moldova Cumhuriyeti'nin bağımsız bir devlet olarak statüsünün değişmesi durumunda, Gagavuzya halkının kendi kaderini tayin hakkı vardır" yazmaktadır. 

TÜRKİYE NE DİYOR? 

Türkiye, eğitim, sağlık, altyapı gibi farklı alanlarda projeler yürüten Gagavuzya'nın en büyük yatırımcılarından biri. TBMM eski Başkanı Mustafa Şentop, 2022 yılında Gagavuzya'ya yaptığı resmi ziyarette şunları söyledi: "Gagavuzya'nın geleceği başka bir yerde değil, Moldova'da. Gagavuzya, Moldova'nın ayrılmaz bir parçası." 

Gagavuzlar son derece Ruslaşmış bir etnik gruptur ve burada şunu söylemeliyiz ki, Moldova'nın merkezi yetkilileri, Rusya'nın kendi topraklarında bu kadar etkili olmasına izin vermenin suçunu üstleniyorlar. Kişinev'deki merkezi hükümet Gagavuzlarla etkin bir şekilde çalışmadı ve bu durum genel seçim sonuçlarında da görüldü. Moldova'da Rus televizyon istasyonlarının yasaklanmasına ve Rus yanlısı yerel kanalların kapatılmasına rağmen Gagavuzya'da Rus propagandası oldukça güçlü. Rusya eğitim ve kültür projelerine yatırım yapıyor. 

Bu jeopolitik oyun, başta Moldova Cumhuriyeti ve Gagavuzya olmak üzere, hepimizin tahmin edebileceği gibi Türkiye'ye de büyük baş ağrısı yaşatabilir.