Rusya'nın ‘’Yabancı Ajanları”

Rusya, sadece Ukrayna'ya savaş açmadı. Devlet içinde "yabancı ajan" olarak adlandırdığı kurum veya kişilerle de savaşıyor. Rusya'nın "yabancı ajanlara" ilişkin yasası 2012'de, yani Kırım'ın ilhakından önce kabul edildi. 2017 yılına kadar sadece Rusya topraklarında faaliyet gösteren kurum veya kuruluşları kapsamına alan kanun, 2017 yılından itibaren medya kuruluşlarını da kapsayacak şekilde genişletildi. 2019 yılında, aralarında blog yazarlarının ve bağımsız gazetecilerin de bulunduğu kişiler, yabancı ajanlar listesine dahil edilmeye başlandı. Peki yabancı ajanlar kimler?

Bunlar, yurt dışından fon alan ve kabaca "siyasi faaliyet" olarak tanımlanan faaliyetlerde bulunan kurum veya kişilerdir. Bu listede yer alan kişiler, faaliyetlerini yasanın gerekliliklerine tam olarak uygun şekilde bildirmemeleri halinde beş yıla kadar hapis cezasına çarptırılma riskiyle karşı karşıya kalacak. Daha da kötüsü, "yabancı ajan" olarak etiketlenen medya kuruluşlarının ürettiği içerikleri paylaşan Rus ve yabancı vatandaşlar da "yabancı ajan" olarak ilan ediliyor.

Rusya bu yasayla, görüşleri Rus yetkililerin görüşleri ile çelişen yabancı ajanların bilgi alanını temizlemeyi amaçlıyor. Yabancı ajanların listesi Rus yetkililer tarafından haftalık olarak güncellenmektedir. Ukrayna'ya karşı savaşın başlamasıyla birlikte listelerdeki sanıkların sayısı arttı. Bu listelerde, savaşa karşı çıkan ve Rusya'yı eleştiren çok sayıda müzisyen, gazeteci, oyuncu, yazar, öğretmen, siyasi yorumcu, sanatçı, medya kuruluşu yer aldı. Birçoğu 2 yıl önce Rusya'yı terk ederek Avrupa Birliği ülkelerine, ABD'ye veya Kanada'ya yerleşmek zorunda kaldı. Birçok bağımsız medya kuruluşu genel merkezlerini faaliyetlerini sürdürdükleri bazı Avrupa ülkelerine taşıdı.

Bu listelerdeki yazarların Rusya topraklarında kitap satması yasaklandı. Pek çoğu kişisel web siteleri oluşturarak kitaplarını satmaya başladı. Rusya'da kalmayı tercih edenlerin okullarda veya üniversitelerde öğretmenlik yapmaları yasaklandı. Artık Rus devleti için çalışamıyorlar. Orduya katılmaları yasak ama seferberlik durumunda cepheye gönderilebiliyorlar. Bağımsız Rus blog yazarlarının ve gazetecilerin çoğu, Rus yetkililerin gönderdiği mesajdan farklı bir bakış açısı sunmaya çalıştıkları kendi YouTube kanallarını oluşturdular. Kısa sürede bu kanallardan bazıları son derece popüler hale geldi ve tüm dünyada milyonlarca insan tarafından izlendi. Kremlin burada da bir tehlike gördü ve yakın zamanda işletmecilerin "yabancı ajanlardan" reklam satın almasını yasaklayan bir yasayı kabul etti. Bu yasa kanalların varlığını sürdürmesine bir darbedir ve birçoğu mali kaynak yetersizliği nedeniyle zaten kapanmıştır. Toplam "yabancı ajan" sayısı 769 kuruluş ve kişidir.

Şu ana kadar Rusya’da birçok yabancı yazarların kitapları yasaklandı. Gözüme çarpan bir isim ise İngiliz yazar George Orwell'in ismiydi. Bunun nedeni, distopya klasiği "1984"ün 2022 yılında Rusya’da internette en çok indirilen kitap olması ve 2023 yılında bir Rus kitapçı zincirinden en çok çalınan kitap (460 kez) olması olabilir. "1984" kitabı, Sovyetler Birliği'nde 1988 yılına kadar yasaklanmıştı.

“Yabancı ajan” kavramı Rus sözlüğünde yeni bir kavram değil. 1930'a gelindiğinde, "yabancı ajan" terimi Stalin tarafından rutin olarak diktatörlüğüne karşı çıkan herkesi ezmek için bir araç olarak kullanılıyordu. Sovyet totaliter rejimi sırasında, komünist rejimin düşmanlarını belirtmek için "halkın düşmanı" terimi daha sık kullanıldı. "Yabancı ajan" terimi "beşinci kol" ile eşanlamlı olarak kullanılıyor ve Batı'nın herhangi bir sempatizanını kapsayabiliyor. Soğuk Savaş sırasında, örneğin Radio Free Europe ve Radio Liberty'nin (Amerikan Kongresi tarafından finanse edilen istasyonlar) Doğu Avrupa ve Rusya'daki frekansları, düşmanın mesajının sosyalist kamptaki halka iletilmesini önlemek için elektronik olarak engellendiyse, bugün, Rusya'da bu medya kuruluşlarının web siteleri engelleniyor.

Soğuk Savaş sırasında 1951'de ABD'nin SSCB'ye büyükelçisi olarak atanan tarihçi George Kennan, "Rusya'daki tüm iç muhalefet güçlerinin sürekli olarak Sovyet iktidarına düşman olan yabancı gerici güçlerin ajanları olarak tasvir edildiğini" söyledi. Görüyoruz ki 1951’den beri çok şey değişmedi. Ancak Rus yetkililer "bu kuralların askerleri, subayları ve gerçeği koruma ihtiyacından kaynaklandığını" söylüyor.

Rusya komşu devletiyle savaş halinde ve savaş zamanlarında çoğu zaman "amaca giden her yol mubahtır". Ancak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), "yabancı ajanlar" yasasının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ni ve diğer şeylerin yanı sıra ifade özgürlüğü ve düşünce özgürlüğünü savunan Avrupa Konseyi uluslararası anlaşmasını ihlal ettiğine karar verdi. Bu yasa, Rusya genelinde muhalifleri, muhalefeti ve sivil toplumu bastırmaya yönelik daha geniş bir kampanyanın yalnızca bir parçası. İfade özgürlüğünü ortadan kaldıran, vatandaşlarına korku aşılayan bir yasadır.