Transdinyester neden Rusya ile birleşme talebinde bulunmadı?

Geçen hafta Türkiye'de ve diğer ülkelerde, çok sayıda medya kuruluşu, Moldova Cumhuriyeti'nin Transdinyester bölgesinin Rusya Federasyonu'ndan birleşme "talebinde bulunacağını" yazdı. Bu, yabancı basının sorgusuz sualsiz kabul ettiği Rus propaganda spekülasyonuydu. Ancak bu hafta, yani 28 Şubat'ta sözde Transdinyester yetkilileri Rusya ile birleşme talebinde bulunmadı. Yalnızca Rusya’dan değil,  Birleşmiş Milletler, Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Teşkilatı, Avrupa Birliği ve Kızıl Haç'ın yardımını ve korunmasını istedi.

Ukrayna'daki savaş bağlamında oldukça hassas bir nokta olan bu bölgede neler oluyor? Bölgenin sözde yetkilileri Moldova'yı "ekonomik baskılarla" suçluyor. 1 Ocak 2024'ten itibaren, Transdinyester şirketlerinin Moldova Cumhuriyeti bütçesine gümrük vergileri ödemek zorunda kalacağı yeni Moldova Cumhuriyeti Gümrük Kanunu yürürlüğe girdi. Şu ana kadar para, Tiraspol'deki (ayrılıkçı bölgenin başkenti) yerel bütçeye gidiyordu. Ukrayna savaşı bu bölge dahil çevredeki tüm ülkeleri ekonomik olarak olumsuz etkiledi. Kişinev hükümetine ödenmesi gereken vergiler ekonomik bunalımı daha da ağırlaştıracak. Ekonomik açıdan Rusya bu bölgenin kilit ortağı değil. Çünkü ticaretin yaklaşık yüzde 70'i AB ülkeleriyle yapılıyor. Kötü ekonomik durum aynı zamanda Transdinyester bütçesinin yaklaşık dörtte birinin güvenlik ve savunma için tahsis edilmesinden de kaynaklanıyor.

Sözde Transdinyester yetkililerinin Rusya'dan yardım ve koruma istemesinin bir diğer nedeni de  bölgede 220 bin Rus vatandaşının yaşıyor olması. Bu bölgedeki yetkililerin Rusya'dan yardım istemesi ilk kez olmuyor. Bunu neredeyse her yıl düzenli olarak yapıyorlar. 2006 yılında bölge yetkilileri Transdinyester'in bağımsız olarak tanınmasını istemişti. Ancak bugüne kadar hiçbir devlet, Rusya dahil, Transdinyester bölgesinin egemenliğini tanımamıştı. Transdinyester nüfusunun yüzde 90'ının Moldova Cumhuriyeti vatandaşı olduğunu belirtmeliyim. Moldova Cumhuriyeti veya Romanya vatandaşlığını alma süreci 24 Şubat 2022'den sonra hızlandı. Bu da insanların Rusya vatandaşı olarak savaşa gönderilmek istemediğini gösteriyor. Nüfusun önemli bir kısmı da 3 hatta 4 vatandaşlığı (Rus, Ukrayna, Moldova ve Romanya) olan kişilerden oluşuyor.

Sözde Tiraspol milletvekillerinin koruma isteğine, Kremlin tarafından, "tüm başvuruların her zaman Rusya'daki uzman kurumlar tarafından dikkatle incelendiği" şeklinde tepki gösterildi. Transdinyester'in Rusya tarafından korunma talebi abestir, çünkü Moldova'nın bir parçası, Moldova'nın kalan diğer kısımlarına karşı korunmayı isteyemez. Transdinyester Moldova Cumhuriyeti'nin ayrılmaz bir parçasıdır. 

Peki neden Transdinyester Rusya ile birleşme "talep etmedi"? Çünkü Transdinyester, Batı'nın Rusya'ya karşı uyguladığı yaptırımlar listesine girerek servetlerini kaybetmek istemeyen çok etkili birkaç oligark tarafından kontrol ediliyor. Rusya ile olası bir birlik onların yararına olmayacaktır. En büyük holdinglerden biri olan Şerif grubu, bir süpermarket zincirini, benzin istasyonlarını, bir konyak imalathanesini ve bir beluga havyar çiftliğini kontrol ediyor. Bu bölge aynı zamanda silah, sigara, alkol, ilaç, uyuşturucu vb. kaçakçılığı için de bir cennettir. Avrupa Birliği bu bölgedeki faaliyetleri izlemek için milyonlarca avro yatırım yaptı ancak bu konuda herhangi bir ilerleme kaydedilmedi.

TRANSDİNYESTER DOSYASI

Bugün 2 Mart 2024 tarihi Moldova ile Rusya arasındaki Transdinyester savaşının 32.yıldönümüdür. Rusya bu çatışma yoluyla bölgedeki kontrolünü sağlamaya ve Moldova'nın Romanya ile olası bir birliğini önlemeye çalıştı. 1992’de yaklaşık 4 ay süren bu savaşta 1.100 kişi hayatını kaybetmiştir. Daha önce 1924'te Transdinyester bölgesinde konuşlanan Rus yanlısı güçler, Bolşevik devrimini önce Romanya'ya, ardından Balkanlara ihraç etmeyi amaçlıyorlardı. Ardından, 1992’de savaşın başlamasından sadece bir ay önce oluşturulan Moldova ordusu, o zamanlar Rusya'nın en güçlü kara ordularından biri olan 14. Ordusu ile savaştı. Güçlü bir orduya sahip olmayan Moldova, jeopolitik koşullar nedeniyle, Rus birliklerinin Moldova topraklarında konuşlanmasına izin veren bir ateşkes anlaşması imzalamak zorunda kaldı.

Transdinyester’de yaklaşık olarak 400 bin insan yaşamaktadır. Bugün Doğu Avrupa'nın en istikrarsız bölgesi olan Transdinyester'de Rusya yaklaşık olarak 20.000 ton mühimmat deposuna sahiptir. Kasım 1999’da, İstanbul AGİT Zirvesinde, Rus makamları, 2002 yılı sonuna kadar Moldova Cumhuriyeti topraklarından asker ve mühimmatın geri çekilmesi talebini reddetti. Transdinyester sorunu literatürde "dondurulmuş" sorun olarak görünmektedir. Bununla birlikte, Ukrayna'daki savaş bağlamında, Odessa'ya yaklaşık 100 km uzaklıkta olduğu için hem Kişinev makamları hem de tüm güneydoğu bölgesi için önemli bir istikrarsızlık, tehdit ve endişe kaynağıdır. Ukrayna'da savaşan Rus birliklerinin Karadeniz'de Odessa'dan Transdinyester'e geçecek bir koridor inşa edeceğine dair güçlü emareler ve endişeler hep vardı. Bu koridor açıldığında, Ukrayna'daki savaşa yaklaşık 40.000 asker katılabilir ve Ukrayna toprakları dört farklı yönden saldırıya uğrayabilir.