Büyük Ortadoğu projesinden Orta Asya'ya: İbrahim anlaşmalarının yeni rotası

ABD ile Orta Asya arasındaki yeni etkileşim döneminin başlangıcı, C5+1 (Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan) zirvesinde Kazakistan’ın İbrahim Anlaşmalarına katılımını açıklamasıyla somutlaştı. Bu gelişme, anlaşmanın Asya’ya doğru genişleme potansiyelini ortaya koyuyor. Bölge ülkeleri açısından ekonomik güvenlik ve siyasi istikrar arayışları bu süreçte belirleyici unsurlar arasında yer alıyor. İlerleyen dönemde diğer Orta Asya devletlerinin de sürece katılma olasılığı bulunmaktadır.

KAZAKİSTAN: ORTA ASYA'NIN KİLİT ÜLKESİ 

Kazakistan, Orta Asya’nın merkezinde; Hazar Denizi’ne kıyısı olan, Çin ve Rusya arasında stratejik konuma sahip bir devlettir. Ülke, Rusya ve Çin’le iyi ilişkilerini sürdürürken, Batı ülkeleriyle de dengeli ilişkiler kurmayı hedeflemektedir. İsrail ile 1992 yılından bu yana diplomatik ilişkileri olan Kazakistan, bugün ABD ile işbirliğini geliştirmeye yönelik adımlar atmaktadır.

Kazakistan’ın İbrahim Anlaşmalarına katılımı, Ortadoğu odaklı bir “normalleşme” sürecinin Orta Asya’ya yansıması niteliğindedir ve daha çok sembolik bir adım olarak değerlendirilebilir. Bu durum, ABD’nin bölgesel stratejilerini Orta Asya’ya genişletme niyetinin bir işareti olarak da yorumlanabilir.

AMAÇ: İRAN VE ÇİN'E KARŞI YENİ BİR ÇEMBER 

Kazakistan örneği, İbrahim Anlaşmalarının Orta Asya’ya olası stratejik yansımalarını anlamak için bir örnek teşkil etmektedir. İbrahim Anlaşmalarının Orta Asya’ya genişletilmesi, bu girişimin olası stratejik hedeflerini ortaya koymaktadır:

- İsrail ile Sünni Arap devletleri arasında kurulan ittifakı Orta Asya’ya taşımak.

- İran’ın nükleer faaliyetlerini kontrol altında tutmak.

- Çin’in “Kuşak-Yol” projesine alternatif bir hat oluşturmak.

Bu gelişmeler, kesinleşmiş hedefler değil, olası stratejik yönelimler olarak görülmektedir.

ŞANGHAY İŞBİRLİĞİ'NE ALTERNATİF BİR MODEL Mİ?

Orta Asya devletlerinin temel kaygıları güvenlik, terörle mücadele ve ekonomik kalkınma olmuştur. Bu kaygılar doğrultusunda 2001’de Rusya ve Çin’in öncülüğünde Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) kurulmuştur. Bazı analizlerde İbrahim Anlaşmalarının, bu kaygılara yanıt verebilecek diplomatik bir alternatif çerçeve olabileceği öne sürülmektedir. Ancak bu girişim, ŞİÖ’nün yerine geçen resmi bir güvenlik örgütü anlamına gelmemektedir.

ABD, bu anlaşmalar ile bölgeyi Rusya, İran ve Çin etkisinden uzaklaştırarak Ortadoğu’da olduğu gibi Orta Asya’da da Müslüman coğrafyayı yeniden yapılandırmayı ve küresel düzeni kendi lehine şekillendirmeyi hedefleyebileceği öngörülebilir ancak henüz somut bir stratejik plan mevcut değildir.

TRUMP'IN ZENGİNLİK SEVDASI VE ORTA ASYA'NIN KAYNAKLARI 

ABD Başkanı Donald Trump zenginlik sevdası nedeniyle Kanada, Venezuela, Ukrayna ve Türkiye gibi ülkelerdeki yeraltı kaynakları da ABD açısından stratejik öneme sahiptir ve bölgesel politikalarında dikkate alınmaktadır. Orta Asya da enerji ve nadir elementler açısından zengin bir bölge olarak ABD’nin ilgisini çekmektedir. Bu kaynaklara erişim, ABD açısından stratejik önem taşımaktadır ve Washington’ın bölgedeki Rusya ve Çin etkisini dengeleme politikasını güçlendirme olasılığını artırmaktadır.

RİSKLER VE OLASI SONUÇLAR 

İbrahim Anlaşmalarının Orta Asya’ya taşınması, bölgesel güvenlik açısından soru işaretleri yaratabilir. Bu durum, mevcut dengeyi değiştirme potansiyeline sahiptir. Ayrıca, anlaşmanın genişlemesi İsrail’in Gazze’deki uygulamalarına yönelik uluslararası tepkileri etkileyebilir.

Uluslararası hukuka ve insan haklarına önem veren devletlerin bu tür bir ittifakta yer alması, dolaylı olarak İsrail’in politikalarını onaylamak anlamına gelebilir. 

Kazakistan ve diğer bölge devletlerinin İbrahim Anlaşmalarına katılımı, bölgede istikrar arayışlarıyla çelişebileceği gibi, Orta Asya ülkeleri arasındaki ilişkilerin zayıflamasına da neden olabilir.

Kısaca, Orta Asya’daki stratejik kaynak mücadelesi, bölgesel istikrarı ve küresel güç dengelerini belirleyecek kritik bir dönüm noktasıdır.