Yörükler...

Türkiye Tanıtım Araştırma Demokrasi ve Laik oluşum Vakfı Genel Merkezinde odaya gelip koltuğa oturunca; Aydan Tuncayengin, bir elinde kalem bir elinde yeni yayınlanan kitabı ile masanın bir kenarına oturdu. "Yeni yayınlanan 'Can Mikroplara Karşı' kitabımı torununuz 'Mavi Melodi' için imzalıyorum. İletirseniz mutlu olurum" sohbeti ile toplantı başladı. Yüzündeki mutluluk kitabı imzalamasından daha dikkat çekiciydi. Gençler, İleri yaştakiler bir yana çocuk, bebek dedin mi, Aydan Hanımın duruşu bakışı da hemen değişiveriyor. Canlanıyor. Neşeli hali bir kat artıyor. 

Yeni kitap karikatür ve resimleriyle çocuklar için hem eğlenceli hemde hijyen konusunda bilinçlendiriyor. Yeni bir eser, yeni bir kitap üretmiş olmanın mutluluğunu ballandıra ballandıra anlattıktan sonra; "size bir önerim var" diye konuyu değiştirdi. 

"Hadi anlat, çok zamanım yok. Kısa olsun. Fuar'de Lozan Kapısı girişinde İBB Başkanı ve Cumhurbaşkan adayımız Ekrem İmamoğlu'na destek veren gençlerle buluşacağım" dedim.

"Hocam!... Siz yıllardır 'Göcek Gürsu Pırnaz Yayla Yürüyüşü - Yörük Göçü' etkinliği yapıyorsunuz. 22 yıldır başarıyla sürdürmüşsünüz. Bu etkinliği Ulusal hatta uluslararası düzeyde 'Sürdürüiebilir' bir proje olarak çalışıp kurumsallaştırsak daha kalıcı ve sürdürülebilir olur." dedi. "Projelendirelim!"

"Öncelikle çocukluğunuzda siz yörükler ve türkmenler nasıl bir yaşam sürdürüyordunuz? Geçmişten günümüze anıları, belgeleri, fotoğrafları, videoları toplasak.

"Benim de uzun yıllardır düşlediğim bir konu. İyi ki konuyu açtınız"dedim. "Siz proje taslağını oluştururken bende bildiklerimi yazayım ve diğer belgeleri toplamaya başkayayım" dedim. Ve Fuarın yolunu tuttum.

Tramvay ile Fuara doğru giderken martılar İzmir körfezine bir dalıp bir çıkıyorlardı. Çocukluğumdaki bir düğünü anımsadım. Şimdikilerle karşılaştırdığımda hüzünlendim.

Göcek Taşbaşında 1960 yıllarında yapılan bir düğünden hafızamda kalanlar. "Perşembe öğleden sonra damat evinin çatısına ya da bitişiğindeki bir ağacın tepesine bayrak dikilirdi. Yemek düzeni için çanaklar çömlekler dizilirdi. Kazan altlığı üçlü saç ayaklar dizilir altları odunlarla doldurulurdu.Ateşe hazır hale getirilirdi. Nerde öyle tüp müp. Konu komşu tam bir imece duyarlılığı ile yardım ekibi kurulurdu. Kazanlar kaynamaya başkayınca davul zurna ekibi de bir şekilde gelirdi. Başlangıçta uzun hava türü parçalar çalınırdı. Sadece düğün evi değil tüm köyde düğün havası olurdu. O gün hayırlı uğurlu olsun diye gelenlere yemek verilir, gençler en güzel oyunlarını oynayıp düğün başlatılırdı. Kız evine bir tepsi, bir koç olmak üzere bir çeyiz hazırlanır bir elçi grubu giderdi. Ekip kız evindeki durumu kontrol eder. İstekleri ve eksiklileri varsa onları tesbit ederlerlerdi. 

İkinci gün, genellikle Cuma günleri eşekler yada varsa atlar süslenirdi. Yaşlılar başta olmak üzere Cuma namazı için yola çıkılırdı. Ocaklar yakılır, yemek için hazırlıklar başlardı. Davulcular ve zurna ekibi ağır düğün ezgileriyle güne başlarlardı. Akşamına oğlan evinin yakınında bir meydana kütükler, odunlar taşınır büyük bir ateş yakılırdı. Yörüklerin çok sevdiği "Arap oyunu " gibi çeşitli oyunlar oynanır. Başka bir köşede sazlar çalınır sipsiler eşlik ederdi. Özellikle gençler ve damat ingiliz pantolon, körüklü çizme ve 6 köşeli şapkalarıyla ortalıkta dolanırlardı. Ya yemek taşırlar yada davulcuların müziklerine oyunlarıyla eşlik ederlerdi. 

Kız evinde kadınlar kızlar toplanır delbekçiler eşliğinde eğlenilirdi. Özellikle genç kızlar üç etek olmak üzere en güzel elbiselerini giyerlerdi.  Gelin adayının olmazsa olmazı al yazmalı süslü püslü başlığı onun gelin adayı olduğunu simgelerdi. 

Cumartesi yani üçüncü günü tam bir şenlikli geçerdi. En küçükten en büyüklere kadar güreşler tutulurdu. Özellikle çocuklar yaşıtlarına göre gruplanır güreştirilirdi. Galip gelenlere iki tane olmak üzere tüm çocuklara ya incir, ya da delikli akide şekeri dizilmiş hediyeler boyunlarına takılırdı. Bir grup genç at yarışları yapardı. Köyün güvenli bir yerinde silah atış yarışmaları düzenlenirdi. Akşama dek eğlenceler devam ederken akşam damat tıraşı tam bir şenlik havasında geçerdi.

Kız tarafında kına yakılır, köyün kızları en güzel oyunlarını oynarlardı. Kına yakma törenine damat adayı da katılır ona da kına yakılırdı.

Düğünün 4. yani pazar günü gelin alma şenlikleri düzenlenir. Damat evinden bayrak ve davul zurna ekibi süslenmiş bir at ile kız evine güle oynaya gidilirdi. Kız evine varıldığında bir kaç oyun ile kız alma tamamlanırdı. Ana evinden ağlayarak ayrılan kız ata bindirilir yine oyunlar davullarla oğlan evine hareket edilirdi. Yolda daha çok çocuklar tarafından olmak üzere gelin alayının önü kesilir iyi bir bahşiş almadan gitmelerine izin verilmezdi.

Gelin, damat evine gelince, atından inmeden önce başına şeker, bozuk para gibi küçük hediyeler saçılırdı. Oğlan tarafından gelinin boynuna takısı takardı. Evin önünde son oyunlar oynanır, damat ve gelin evlerine adımlarını atarlardı. Aile başbaşa bırakılır düğün yerinden ayrılınırdı.

Düğün beş gün sürerdi. Pazartesi düğün evinin bahçesinde duvak günü dünlenirdi. Delbekler, köyün ve ailenin kadınları akşama dek eğlenirler yeni çiftlere tek yastıkta bir ömür geçirmeleri dilekleriyle düğün sona ererdi.

Yörük yaşamı antropologlar tarafından yeterince incelendi mi? Merak ediyorum. Ama ne varki gümümüzde artık hem ekonomik koşulların ağırlaşması hemde iş yaşamının yoğunlaşmasından evlilikler ya nikah masasında ya da bir günlük sade bir düğünle tamamlanıyor.

Geçmişin güzellikleri ve değerleri geleceğe taşınmalı. Anadolu'nun yörük ve türkmen gelenek, görenek ve yaşamları çağdaş Türkiye'nin en temel teminatlarıdır. Yaşatılmalı ve geleceğe taşınmalıdır.

Prof. Dr. Nurettin DEMİR