Casus gazeteciler

Her gün, mesleğini Rusya topraklarında yapmayı seçenlerin, ya da savaşın başlamasından sonra yurt dışına çıkmayı seçen gazetecilerin Rus basınında yazdıklarını okuyorum. Diğer ülkelerdeki medya gibi Rus medyası da özellikle Joe Biden'ın yarıştan çekilmesinin ardından ABD'nin seçim kampanyasını yakından takip ediyor. Ancak bu günlerde benim dikkatimi çeken iki önemli haber vardı. 

Radio Free Europe/Radio Liberty – Hür Avrupa Radyosu (ABD hükümeti tarafından finanse edilen radyo) istenmeyen bir örgüt olarak Rusya'da daha önce yasaklandı. Hür Avrupa Radyosunda çalışan gazateci Alsu Kurmaşeva, gizli bir dava sonrasında, Rus ordusu hakkında yanlış bilgi yaydığı gerekçesiyle altı buçuk yıl hapis cezasına çarptırıldı. Amerika ve Rusya çifte vatandaşlığına sahip olan, eşi ve iki kızıyla birlikte Prag'da yaşayan Kurmaşeva, Ekim 2023'te gözaltına alındı ??ve Rus ordusu hakkında bilgi toplarken kendisini yabancı ajan olarak kayıt yaptırmamakla suçlandı. Rusya topraklarındaki yabancı ajanların kimler olduğuna dair daha fazla bilgiyi buradan okuyabilirsiniz. 

Aynı gün Yekaterinburg mahkemesi Wall Street Journal muhabiri Evan Gerşkovich'i casusluk suçundan 16 yıl hapis cezasına çarptırdı. CIA'nın emriyle bir Rus tankı üreten şirket hakkında bilgi toplamakla suçlanıyor. Gerşkovich, Soğuk Savaş'ın zirvesinde olan 1986'daki meşhur Amerikalı gazeteci Nicholas Daniloff'tan bu yana casusluk suçlamasıyla tutuklanan ilk Amerikalı gazeteciydi.  Her ne kadar Rusya, Ukrayna'ya asker gönderdikten sonra ifade özgürlüğü konusunda oldukça baskıcı yasalar çıkarsa da, yine de çok az kişi Rusya'nın bir gazeteciyi casusluk eylemlerinden dolayı mahkum etmesini bekliyordu.

Bu 2 vakaya istinaden yorum yapmak istediğim birkaç husus var. Rusya'da yargı süreçleri genellikle çok uzun sürüyor ya da kasıtlı olarak geciktiriliyor. Ancak bu 2 gazetecinin davasında mahkeme çok çabuk kararını verdi. Casusluk suçlamaları bizi kapitalist ve komünist kamplar arasında sayısız casusluk vakasının kaydedildiği Soğuk Savaş retoriğine geri götürüyor. Rusya, Rus yargı sisteminin bu kararları aracılığıyla yabancı gazetecileri, gazetecilik mesleğini yaparken Rus yasalarına uymamaları halinde kendilerini bekleyen tehlikeler konusunda uyarmak istemektedir. Rus yasalarının çoğu ifade özgürlüğü hakkı ile çelişen yasalardır. 

Tarih, bazı devletlerin gizli servisleri tarafından diğer devletlerde casusluk yapmak üzere seçilen gazetecilerin örnekleriyle doludur. Bu konuda pek çok kitap yazıldı, filmler çekildi. Bu iki meslek birbirine çok benzer. Bazen aralarında ayrım yapmak zor olabilir. "Time Magazine" eski köşe yazarı Henry Anatole Grunwald, casuslar ve gazeteciler arasındaki en büyük farkı şöyle açıkladı "gazeteciler asla sessiz kalmayacaklar: bu onların en önemli erdemi ama aynı zamanda en büyük zayıflığı"dır.  

Neden bu kadar çok casus, istedikleri bilgiyi elde etmek için kendilerini gazeteci ilan etmeyi seçti? Çünkü çoğu zaman gazetecilik mesleği, casusun sahada araştırma yapmasına, etrafındaki dünyayla hiçbir şüphe uyandırmadan konuşabilmesine olanak tanıyan en iyi kamuflajlardan biridir. Fransızca otobiyografik kitap "Le silence vous gardera. Témoignage d’un journaliste agent secret" (Sessizlik sizi koruyacaktır. Bir gazeteci-gizli ajanın tanıklığı), Fransa istihbarat servislerinin dikkatini çeken, onu işe alan, bilgi toplama ve iletim teknikleri konusunda eğiten kameraman muhabir Patrick Denaud'un itiraflarını sunuyor. 1980-1994 döneminde Patrick Denaud Afganistan, Lübnan, Irak ve Güney Amerika'daki operasyon alanlarından haberler aktardı.

Bir gazeteciyi gizli servisin teklifini kabul etmeye ne motive edebilir? En az 4 sebep var. 

1. İdeolojik nedenler – ülkesini dış tehlikelerden koruyan vatanseverlik göstererek hizmet eder

2. Maddi ödüller 

3. Kariyer gelişimi

 4. Kişisel nedenler: hırslar, gurur, önerilen hedefler. 

21. yüzyılda, bazılarımız casus gazeteciler veya casuslarla ilgili haberlerin fantastik dünyaya ait olduğunu söyleyebilir. Ancak Avrupa'da devam eden bir savaş nedeniyle bu tür haberler artık haber olmaktan çıkıyor. Örneğin bazı haber sitelerinde, Fransa'nın bazı Rus gazetecileri casusluk şüphesiyle olimpiyat oyunlarına akreditasyon başvurularını reddettiğine dair haberlere rastlıyoruz. Nisan 2024'te, Rusya adına ABD üslerinde casusluk yaptıklarından ve askeri ulaşım yollarına saldırılar planladıklarından şüphelenilen Rus casusları doğu Almanya'da tutuklanmıştı.

Hibrit savaşların bir parçası olan enformasyon savaşı da çoğu zaman tek bir bakış açısının, yani hizmet ettiği ülkenin veya kurumun desteklenmesi ve güçlendirilmesini amaçlayan casus gazetecilerin sunduğu haberler aracılığıyla verilmektedir. Bu nedenle biz enformasyon tüketicileri olarak bunun farkında olmalıyız. Çeşitli bilgi kaynaklarını araştırıp, inceleyip karşılaştırarak daha doğru değerlendirmeler yapabiliriz.